... در قسمت‌های پیشین آنچه که از پلوتارک درباره‌ی آئین و دین مغان ایرانی منقول از کتاب 'ایزیس و اوزیریس' در دست بود نقل شد . در اینجا دگرباره مطالب و روایات وی یکجا و بی‌وقفه نقل می‌شود ... .
"گروهی از مردم به دو خدا معتقد بوده و باور دارند که یکی از این دو ، آفریننده‌ی نیکی‌ها و آن یک خالق چیزهای بد و زیان‌آور است . اما گروهی دیگر از مردم ، آفریننده‌ی نیکی‌ها را خدا و آن دیگری را دیو و شیطان می‌خوانند . ازجمله‌ی این مردم زرتشت‌مغ است که پنج‌هزارسال پیش از جنگ تروآ می‌زیست .
وی یکی از این دو نیرو را هُرمزِس و آن دیگری را آرِمانیوس (اهریمن) خواند . وی معتقد بود که هرمزد را به‌روشنی محض و اهریمن را به تاریکی و ظلمت مطلق تشبیه و مقایسه باید کرد . و آنگاه مهر (میترس) را واسطه‌ای میان آن دو دانست . وی مردم را تعلیم داد که برای هرمزد نذور و پیش‌کش‌ها تقدیم کنند برای عرض سپاس از نیکی‌ها و نعمت‌ها ؛ و برای اهریمن نذور و پیش‌کش‌ها گذارند برای دفع آسیب‌ها و بلایا .
آنها [مغان] به‌هنگام مراسمِ نیایشِ اهریمن (هادس) گیاهی به نام اومومی را در هاون می‌سایند و نیایش برای تاریکی به‌جا می‌آورند . آنگاه گیاه سائیده را با خون گرگ [به‌عنوان یک حیوان اهریمنی] آمیخته و در جایی دور ، که خورشید بدانجا نتابیده و تاریکی مطلق حکمروا باشد برده و می‌پاشند . گروهی از گیاهان خوب را آفریده‌ی ایزد نیک می‌دانند و برخی را از خلقت دیو بدی . همچنین است درباره‌ی جانوران که گروهی چون سگ و پرندگان و خارپشت را از اثر خلقت ایزد نیک و موش‌آبی را آفریده‌ی اهرمن می‌پندارند . آن کسی نیکبخت‌تر است که در طول زندگانی بیشترین مقدار و شمار از جانوران دیوآفریده (دَئِوُ.داتَه) را بکشد .
میان این مردم درباره‌ی خدایان افسانه‌های زیادی شایع است . برآنند که هرمزد یا روشنی مطلق و اهریمن تاریکی محض در پیکاری سخت درگیرند . هرمزد برای یاری خویش [به] شش ایزد هستی بخشید : ایزد نیک‌منشی ، ایزد راستی ، ایزد پادشاهی نیرومندانه ، ایزد خرد ، ایزد نعمت و ثروت و در پایان ایزد شادی که از هر چیزِ خوب بوجود آید .
پس اهریمن مقابله به مثل کرد و شش دیو بر ضدّ ایزدان ششگانه بیافرید . آنگاه هرمزد سه‌بار خویشتن را به فراخی بگستراند تا از خورشید فراز رفت و ستاره‌ها را بیافرید و ستاره‌ی سیروس [شعرای یمانی] را بر ستارگان سروری بخشید . از آن‌پس بیست‌وچهار ایزد دیگر بیافرید که همه را درون تخم‌مرغی° جای داد . اهریمن به‌مقابله پرداخت و بیست‌وچهار دیو بیافرید که به درون تخم‌مرغ راه یافتند و چنین شد که نیکی و بدی با هم آمیخته شد . اما سرانجام زمانی فراخواهد رسید که اهریمن ، پدیدآورنده‌ی همه‌ی زشتی‌ها و بدی‌ها و شرور معدوم می‌شود و زمین صاف و هموار شده و زندگی خوش و خوبی برای مردم پیدا خواهد گشت و همه‌ی مردمان نیک‌بخت خواهند بود و به یک زبان سخن خواهند گفت .
تئوپومپوس نقل کرده که مغان معتقدند که برای سه‌هزارسال پی‌درپی یکی از این دو خدا فرمانروایی کرده و آن‌یکی تمکین می‌کند . پس در سه‌هزارسال بعدی به ستیزه و پیکار پرداخته و با هم فرمانروایی می‌کنند . اما سرانجام دیو بدی شکست یافته و معدوم می‌شود و مردمان به شادی و بی‌نیازی و بدون احتیاج به خوراک به‌سر خواهند برد بی‌آنکه سایه‌ای داشته باشند [دوران فرشکرد] و خدای نیکی‌ها برای زمانی محدود به آسایش خواهد پرداخت ."
پیش از آنکه به نقد و تحلیل و تفسیر روایت پلوتارک پرداخته شود اشارتی بنیادی خواهد شد ، و آن چنین است که عناصر اصلی که این مورخ و گزارشگر نقل کرده ، شرحی است بر آئین زروانی ؛ ...
آئین مغان ( هاشم رضی )
°اشاره به بیست‌وچهار ایزد شده . این بیست‌وچهار خدا همان ایزدان فرودستِ امشاسپندان می‌باشند . نام آنها در سی‌روز ماه با امشاسپندان محفوظ است و در گاه‌شماری و یزدان‌شناسی اوستایی درباره‌شان آگاهی داریم . اشاره به مدار بیضی شکل که انطباقی است از به شکل زمین ، در خود اوستا شاهدی در دست نداریم . هرچند این اندیشه‌ای مشابه میان هندیان و ایرانیان در شکل زمین بوده است . اما در منابع پهلوی این اشاره که آسمان تخم‌مرغ شکل است آمده و در متن پهلوی مینوی‌خرد بند هشتم از فصل چهل‌وچهارم این اشاره را می‌توان شاهد آورد . اما شگفتی در آن است که آسمان را بیضوی و زمین را کروی شکل یاد کرده و هرگاه دقت کنیم پلوتارک نیز اشاره می‌کند که ایزدان یا خدایان بیست‌وچهارگانه در یک مدار بیضوی شکل قرار گرفتند و این مدار بیضوی شامل آسمان است نه زمین . اینک به بندهای هشتم تا دهم از فصل چهل‌وچهار مینوی‌خرد بنگریم :
"آسمان و زمین و آب و هرآنچه که وجود دارد شبیه تخم پرنده‌ای است ، آسمان به‌سان تخم‌مرغی به‌روی زمین قرار داده شده است ، همانندی زمین در مرکز آسمان درست همانند زرده درمیان تخم‌مرغ است ."
