نیروی سیاه ...

در تاریخ شورش‌ها و انتقام‌جویی‌های ایران ، کمتر به‌نقش غلامان سیاه‌پوست توجه شده است . می‌دانیم که غلامان یک‌بار تحت رهبری صاحب‌الزنج ، سردار غلامان ، مدت چهارده‌سال میان سال‌های ۲۵۶تا۲۷۰ هجری (۸۶۹-۸۳۳ م.) در واسط ، در بصره و در اهواز سر به شورش برداشته‌اند . و یکی از خونین‌ترین انقلابات تاریخ خاورمیانه را به‌راه انداخته‌اند . لیکن راوندی از نقش قرا-غلامان ، غلامان سیاه‌پوست ، در همکاری با خوارزمشاهیان و انتقامجویی آنان از توده‌های قلمرو طغرل سخن می‌گوید که شایان توجه است . اینان بر اثر عقده‌های حقارت و زجر متراکم تحقیر و اهانت ، به‌گاه پیروزی خوارزمشاهیان ، به‌صورت آموزگاران شکنجه روحی و انتقامجویی از توده‌های محکوم قلمرو بی‌سامان سلجوقیان ، پای درمیان می‌نهند . آنها نه‌تنها روستاییان را از هستی ساقط می‌سازند ، بلکه رودرروی آنان گاوهای آنان یعنی مظهر زندگی و امید آنان را کشته و کباب کرده و می‌خورند ، و آنان را به تماشای این فاجعه ناگزیر می‌دارند :

"[در سال ۵۹۱ ه. /۱۱۹۴ م.] عراقیان به‌یک‌لحظه تجمل و اسباب بگذاشتند و راه بغداد برداشتند . و خوارزمیان چیره شدند . و قراغلامان عراق ، یک‌سواره و دوسواره با خوارزمیان ایستادند و راه ظلم و خرابی ... بدیشان نمودند . و هرجا که دیهی مانده بود چهارپاش می‌راندند و روستایی ... از پس می‌شد ، تا پیش او گاو می‌کشتند و کباب می‌کردند ، و روستایی [خون] جگر می‌خورد !" (راحت ۳۷۷-۳۷۶)

خطِ سوم _درباره‌ی شخصیت ، سخنان و اندیشه‌ی شمس تبریزی ( ناصرالدین صاحب زمانی )