طبیعت بشر

کافِران شادی‌ها کردند و اما بعضی از مؤمنان بیش از کافِران شاد شدند ، چراکه آدمیان سقوط و بدنامی عادلان را دوست می‌دارند . همانطور که مرحوم پیرِ دیر ، در یکی از اندرزهایش گفته بود .
برادران کارامازوف ( فئودور داستایوفسکی )

کاربرد انسانِ معاصر

- وقتی به تو برخوردم از چه چیزی رنج می‌بردی ؟ از داشتن آگاهی ! برای اینکه دیگر رنج نبری به تو پیشنهاد می‌کنم که به یک شیء تبدیل شوی ، کاملاً یک شیء و در همه‌ی موارد از من اطاعت کنی . خودت را منسوخ کن ، فکر و اندیشه‌ی من باید جانشین فکر و اندیشه‌ی تو باشد .
- این یعنی می‌خواهید من برده‌ی شما باشم ؟!
- نه بیچاره ! برده خیلی بالاتر از شیء است . برده آگاهی دارد ، برده می‌خواهد که آزاد باشد ؛ نه ! من می‌خواهم تو چیزی کمتر از یک برده باشی ، جامعه‌ی ما طوری سازماندهی شده است که اگر در آن یک شیء باشی خیلی بهتر است تا موجودی آگاه ، می‌خواهم که تو شِیءی باشی از آنِ من ، اینطوری خوشبخت می‌شوی و در اوج خوشی از خود بیخود می‌شوی !
زمانی که یک اثرِ هنری بودم ( اریک امانوئل اشمیت )

جاودانگی

... و پیشگویانه
هشدارم می‌دادند از تباهی ،
چون راهبی .

روی زین ، سوی سرنوشتم رکاب می‌زدم
و تنها اکنون ، زمان را که می‌آید درمی‌یابم
چون پسری جوان که بر رکابش می‌ایستد .

و این برای جاودانگی بس است
که خونِ من جاری می‌شود از سده‌ای تا سده‌‌ای ؛

بخاطر گوشه‌ی امنی همیشه گرم ،
داوطلبانه ،
زندگی‌ام را بخشیدم ...
آینه ( آندره‌ی تارکوفسکی ، الکساندر میشارین )

تاریخ‌نگاریِ محذوفانِ تاریخ

کوشش مارکس در جهت بازنویسی تاریخ جهانی برحسب کشمکش‌های طبقاتی ، حتی آنهایی را که درستی تز او را باور نداشتند مجذوب ساخته بود ؛ زیرا نیت اصلی مارکس این بود که وسیله‌ای بیابد تا بدان وسیله ، سرگذشت کسانی که در تاریخ رسمی نادیده گرفته شده بودند ، در خاطره‌ی نسل‌های آینده نقش ببندد .
اتحاد موقتی نخبگان با اوباش ، بیشتر مبتنی بر این بود که نخبگان با یک شعف راستین تماشاگر صحنه‌ی نابودیِ تشخص بوسیله‌ی اوباش بودند . این شعف زمانی می‌توانست تحقق یابد که آنها ببینند که بارون‌های صنایع فولاد آلمان از روی ناچاری به معامله با هیتلر و پذیرش اجتماعی او تن درمی‌دهند ، یعنی با همان کسی که در گذشته به میل خویش تَرک وظیفه کرده بود و از راه نقاشی ساختمان امرار معاش می‌کرد . آنها حتی از دستکاری‌های خام و ناشیانه‌ای که جنبش‌های توتالیتر در همه‌ی حوزه‌های حیات عقلی انجام می‌دادند خرسند بودند ، دستکاری‌هایی که همه‌ی عناصر نامحترم و پنهانی تاریخ اروپا را در یک تصویر منسجم جا داده بودند . از این دیدگاه دیدن این صحنه که بلشویسم و نازیسم آغاز به حذف حتی مراجع ایدئولوژی خودشان کرده بودند برای آن‌ها خوشحال کننده بود ، مراجعی که در محافل دانشگاهی و محافل رسمیِ دیگر اعتباری کسب کرده بودند . نه ماتریالیسم دیالکتیکی مارکس بلکه توطئه‌ی سیصد خانواده ، نه علمی‌گری مطنطن گوببنو و چمبرلن بلکه "توافق‌نامه‌های آبای صهیون"° نه تأثیر محسوس کلیسای کاتولیک و نقش جنبش ضد کشیشی در کشورهای لاتین زبان ، بلکه ادبیات پنهانی راجع به ژزوئیت‌ها°° و فراماسون‌ها الهام‌بخش این بازنویسان تاریخ گشته بود . هدف اصلی این بنای تاریخی ، مضحکه کردن تاریخ رسمی و اثبات قلمروی از نفوذهای پنهانی بود که در برابر آن ، واقعیت تاریخی شناخته شده و محسوس و ملموس ، تنها یک نمای ظاهری جهت فریب مردم به شمار می‌آمد .
رویگردانی نخبگان روشنفکر از تاریخ‌نگاری رسمی ، با این اعتقاد همراه بود که حال که تاریخ جز جعل حوادث چیز دیگری نیست ، چه ایرادی دارد مورد سوءاستفاده‌ی ایدئولوژی‌پردازان عقل‌باخته‌ی جنبش‌های توتالیتر قرار گیرد .
توتالیتاریسم ؛ حکومت ارعاب ، کشتار ، خفقان ( هانا آرنت )

°Protocols of Elders of Zion : یک سند جعلی دال بر اینکه کلیمیان جهان می‌خواهند از طریق توطئه بر جهان چیرگی یابند . این سند جعلی دستاویزی شده بود برای بروز احساسات ضد یهود در اروپا .م [امروز شاید بشود درباره‌ی درستی یا نادرستی این سند بحث کرد (؟)]

°Jesuits : یک جامعه‌ی مسیحی که در سال ۱۵۳۴ بوسیله‌ی کشیش لویلا تأسیس شد و هدفش تبلیغ و آموزش مسیحیت در میان اقوام کافر و مبارزه با رفض و ارتداد بود . نخست پاپ این جامعه را تأیید کرده بود ، اما بعدها بخاطر تعصب شدید آن و تشکیل سازمان‌های مخفی و مخالفت با مرکزیت و اقتدار پاپ ، مورد سرکوب واتیکان قرار گرفت .م

ترور به قصد اشتهار

کُنشگرایی صریح جنبش‌های توتالیتر ، و ترجیح تروریسم از سوی آنها بر انواع فعالیت‌های سیاسی دیگر ، نخبگان روشنفکر و اوباش را یکسان جذب کرده بود ؛ درست بدین خاطر که این تروریسم با آن تروریسم پیشین جوامع انقلابی ، آشکارا متفاوت بود . پیش از این ، بگونه‌ای حساب شده چنین تصور می‌شد که عملیات تروریستی تنها راه از میان برداشتن برخی از شخصیت‌های برجسته‌ای باشد که بخاطر مقام یا خط‌مشی‌های‌شان ، نماد ستمگری گشته بودند ، اما اکنون دیگر چنین برداشت‌هایی از تروریسم مطرح نبود . آنچه که برای این نسل سخت جاذبه داشت ، تروریسمی بود که بگونه‌ی یکنوع فلسفه‌ی سیاسی درآمده بود ، فلسفه‌ای که نومیدی ، خشم و بیزاریِ کوری را بیان می‌کرد و بیانگر یکنوع اظهار وجود سیاسی بود که در آن از اوباش استفاده می‌شد ؛ فلسفه‌ای که با شوق و ذوق در جستجوی اشتهار به اعمال پرآوازه بود و اراده کرده بود که حتی به بهای جان خویش ، وجود خود را بر قشرهای بهنجار جامعه تحمیل کند . درست همین روحیه و همین فلسفه ، گوبلز را واداشته بود که دیری پس از شکست نهایی آلمان نازی با شادمانی اعلام کند که نازی‌ها در صورت شکست می‌دانند که درهای پشت سرشان را چگونه ببندند و چکار کنند که سده‌ها فراموش نگردند .
درست در همین‌ جا است که می‌توان معیار معتبر تشخیص نخبگان از اوباش را در فضای ماقبل توتالیتر پیدا کرد . آنچه که اوباش می‌خواستند و گوبلز با دقت بی‌نظیری آن‌را بیان داشته بود ، دسترسی [یا ورود] به تاریخ حتی به بهای نابودی بود .
توتالیتاریسم ؛ حکومت ارعاب ، کشتار ، خفقان ( هانا آرنت )

یک داستانِ کوتاه !

... روزنامه‌ی تایمز چند روز پیش مقاله‌ای درباره‌ی وضع مالی روسیه نوشت و متذکر شده بود دلیل اینکه وضع مالی روسیه رضایت‌بخش نیست ، این است که در روسیه‌ طبقه‌ی متوسط و ثروت‌های کلان و پرولتاریای سازگار وجود ندارد !
ایگناتی پروکوفیچ خطیب است و خیلی خوب حرف می‌زند در نظر دارد گزارشی در این‌زمینه به مقامات دولتی بدهد تا در روزنامه‌ها چاپ کنند . این موضوع با حرف‌های ایوان ماتویچ از زمین تا آسمان فرق دارد ...
روده‌درازی او را قطع کردم و گفتم :
- ولی تکلیف ایوان مانویچ چه می‌شود ؟
تیموفی سمیونیچ وقتی به حرف زدن می‌افتاد ، ثابت می‌کرد که از قافله‌ی روزگار عقب نیست و همه چیز را می‌داند .
- درباره‌ی ایوان مانویچ ؟ البته به این موضوع هم می‌رسیم . کجا بودیم ؟ ... داشتم می‌گفتم که ما مشتاق ورود سرمایه‌ی خارجی به کشور خود هستیم . همین موضوع را در مورد ایوان مانویچ منظور می‌کنیم . سرمایه‌ای خارجی (تمساح) به پترزبورگ جذب شده و ایوان مانویچ [با بلعیده شدن توسط تمساح] ارزش این سرمایه را دو برابر کرده است . پیشنهاد می‌کنیم که بجای حمایت از سرمایه‌دار خارجی ، شکم سرمایه‌ی اولیه (تمساح) را بشکافند ؛ این فکر همه‌جانبه است ؟ به نظر من ایوان مانویچ در مقام فرزند راستین میهن خود ، باید شادمان و سرافراز باشد که ارزش تمساحی خارجی را دو برابر ، و شاید سه برابر کرده است . این درست همان چیزی است که سرمایه را جذب می‌کند . اگر یک بنده‌خدایی در این‌کار کامیاب شود موضوع اهمیت پیدا می‌کند و سرمایه‌دار دیگری هم تمساحی دیگر به روسیه می‌آورد و نفر سوم با سه تمساح به روسیه می‌آید و سرمایه رشد می‌کند ، و آنوقت است که ما صاحب طبقه‌ی بورژوازی می‌شویم ، باید این کار را تشویق کرد !
فریادزنان گفتم :
- تیموفی سمیونیچ ، شما از ایوان مانویچ بیچاره می‌خواهید تا فداکاری شگفت‌انگیزی کند ؟
- من چنین چیزی از او نمی‌خواهم ، و از شما هم درخواست می‌کنم که پیش از هر کار ، همانگونه که گفتم ، به یاد داشته باشید که من یک مقام رسمی دولت نیستم و نمی‌توانم از کسی چیزی بخواهم . من به عنوان فرزند میهن حرف می‌زنم ، فقط به عنوان فرزند میهن . دوباره از شما می‌پرسم که چرا او خود را به کام تمساح انداخت ؟ آیا مردی محترم که سابقه‌ی کار خوب دولتی دارد و قانوناً ازدواج کرده است ، اینگونه رفتار می‌کند ؟ این پرسشی همه‌جانبه است !
- اما دست خودش نبود !
- چه کسی می‌داند که دست خودش نبود ؟ تازه غرامت صاحب تمساح را از کجا باید پرداخت ؟
- تیموفی سمیونیچ ، شاید از حقوقش بتوانیم بپردازیم !
- مگر این پول برای پرداخت غرامت کافی است ؟
- نه ، کافی نیست تیموفی سمیونیچ . صاحب تمساح در آغاز ماجرا می‌ترسید که تمساح بترکد ، اما وقتی دید که آب از آب تکان نخورد شروع کرد به قیافه گرفتن و خوشحال شد که می‌تواند ورودیه‌ی اتاق تمساح را دو برابر کند .
- سه برابر و شاید چهار برابر ! حالا مردم برای تماشای تمساح هجوم برده‌اند و صاحبان تمساح آدم‌های زیرکی‌اند . وانگهی هنوز چلّه‌ی پرهیز و روزه فرا نرسیده و مردم سرگرمی را دوست دارند . به اینجهت ، حرف قبلی‌ام را تکرار می‌کنم که ایوان مانویچ باید ناشناس بودن خود را حفظ کند و شتاب به خرج ندهد . بگذارید همه بدانند که او در شکم تمساح است ، اما رسماً به مردم اطلاع ندهید . ایوان مانویچ وضع خوبی دارد چون تصور می‌کنند که به اروپا رفته است ، اما خودش می‌گوید که در شکم تمساح است و ما حرف او را باور نخواهیم کرد . کار را باید اینطور انجام داد . نکته‌ی مهم آن است که وی باید صبور باشد و اصلاً چرا باید شتاب کند ؟
- خوب ، اما ...
- نگران نباشید . او بنیه‌ی خوبی دارد !
- بسیار خب ، و بعدش چه ؟
- از شما پنهان نمی‌کنم که موردی استثنایی و بسیار مهم پیش آمده است و نمی‌دانیم که چه باید بکنیم ، بویژه اینکه شبیه آن هم قبلاً نبوده است . اگر سابقه‌ای داشت شاید راهی جلوی رویمان باز می‌شد . اما در این وضع ، چه بگویم ؟ حتماً با گذشت زمان راه‌حلی پیدا خواهد شد !
فکر امیدوار کننده‌ای مثل برق به ذهنم آمد و گفتم :
- چنانچه به اراده‌ی خداوند بزرگ ، او در شکم تمساح زنده بماند ، آیا می‌شود ترتیبی داد تا درخواستی بنویسد که هنوز هم در حال خدمت است ؟
- عجب ! ... شاید بتواند مرخصی بدون حقوق درخواست کند !
- ممکن است مرخصی با حقوق بگیرد ؟
- به چه دلایلی ؟
- به عنوان مأمور کمسیون ویژه !
- کدام کمسیون و کجا ؟
- کمسیون امعاء و احشاء تمساح که به اکتشاف درباره‌ی حقایق تمساح مشغول است . البته تازگی خواهد داشت ، ولی مترقیانه و در عین حال نشانه‌ی شور و شوق روشنگری است !
در کام تمساح ( فئودور داستایوفسکی )

♧ 'در کام تمساح' اثر داستایوفسکی ، تمساح نمادی از پدیده‌ی سرمایه‌داری است که در اواخر قرن نوزدهم میلادی به روسیه راه می‌یابد و زمینه‌ساز پیامدهای اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی گوناگون در این جامعه‌ی سنت‌گرا می‌شود .م

غربال‌گری !

هرگاه که جنبش‌های توتالیتر قدرت را به دست گرفتند ، حتی پیش از آنکه رژیم‌های توتالیتر آغاز به دست یازیدن به سهمگین‌ترین جنایات‌شان کنند ، از کل این گروهِ نخبگان هوادار جنبش دفع شر کرده بودند . هرگونه ابتکار عمل چه روحی و هنری به همان اندازه‌ی ابتکار گانگستری اوباش برای توتالیتاریسم خطرناک است و هر دو برای جنبش از مخالفت سیاسی صِرف خطرناک‌ترند . سرکوب پیگیرانه‌ی هرگونه صورت برتر فعالیت عقلی ، از سوی رهبران توده‌ای جدید ، بیشتر از بیزاری طبیعی آنها از هرآنچه که نمی‌توانند بفهمند مایه می‌گیرد . چیرگی تام ، هرگونه ابتکار آزاد در هر حوزه‌ای از زندگی و هرگونه فعالیتی را که کاملاً پیش‌بینی‌پذیر نباشد ، برنمی‌تابد . توتالیتاریسم در رأس قدرت ، همه‌ی استعدادهای درجه یک را بدون اعتنا به هواداری آنها از جنبش ، از سر کارها برمی‌دارد و به جای آنها عقل‌باختگان و بی‌خردانی را می‌نشاند که همان بی‌عقلی و عدم آفرینندگی‌شان بهترین تضمین وفاداری آن‌ها است .
توتالیتاریسم ؛ حکومت ارعاب ، کشتار ، خفقان ( هانا آرنت )

دانشگاه در عصر نئولیبرال

تعدیل ساختاری نئولیبرالیِ دانشگاه‌ها ، به شکل غم‌انگیزی هم وضعیت دانشجویان و هم کارکنانِ دانشگاه‌ها را تغییر داده است . این تغییرات را می‌توان در دو کلمه خلاصه کرد : 'پرولتریزه کردن' و 'امنیت‌زدایی' ، این کلمات ممکن است رعب‌انگیز به نظر بیاید ، ولی واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعیِ پشت آنها بسیار رعب‌انگیزتر است . پرولتریزه کردن ، پروسه‌ی تقلیل یافتن به کارگر مزدی است که به فروش نیروی کار خود در بازار و قرار دادن خود تحت قدرت مدیریتی در کار متکی است . امنیت‌زدایی شرایطی است که به علت افزایش تعداد کارگران بوجود می‌آید و کارگران در عصر نئولیبرالی همیشه روی مرزِ بیکاری حرکت می‌کنند و مجبورند به مشاغل فصلی ، موقت ، پاره‌وقت یا ترکیبی از اینها تن بدهند .
[...]
جنبشِ دانشجویی در دهه‌ی شصت می‌خواست دانشگاه را تغییر شکل دهد و در طی فرآیندی از بند سرمایه‌داری آزاد کند . دولتِ کسب و کارِ امروز می خواهد آن‌را بصورت سیستماتیک به تبعه‌ای از سرمایه بدل کند .
دانشگاه‌ها در جهانی نئولیبرال ( الکس کالینیکوس )

اوباشِ تمامیت‌خواه

جاذبه‌ی شرّ و جنایت برای ذهن اوباش چیزِ تازه‌ای نیست . این امر پیوسته حقیقت داشته است که اوباش کردارهای تجاوزگرانه را با نگاه ستایش‌آمیز می‌نگرند : "فلانی ممکن است پست باشد ، اما بسیار زیرک است !" عامل تکان‌دهنده در پیروزیِ توتالیتاریسم همان بی‌خویشتنی° هواداران این جنبش است . کاملاً قابل درک است که چرا یک نازی بلشویک از ارتکاب جنایت علیه مردمی که به جنبش تعلق ندارند یا با آن دشمن‌اند خم به ابرو نمی‌آورد ؛ اما شگفت اینجا است که زمانی که غول توتالیتاریسم آغاز به بلعیدن فرزندانش می‌کند و ممکن است خود آن فرد هم قربانی این جریان گردد ، باز هم دچار تردید نمی‌شود ، حتی اگر دستگیر و محکوم گردد و یا از حزب تصفیه شود ...
توتالیتاریسم ؛ حکومت ارعاب ، کشتار ، خفقان ( هانا آرنت )

° بی‌خویشتنی به این معنی که وجود یا عدم وجود فرد اهمیتی ندارد ، یعنی احساس وسیله بودن ، را [که] دیگر نمی‌شد مبین آرمان‌پرستی فردی دانست ، بلکه آن‌را بایستی یک پدیده‌ی توده‌ای خواند .

شیفتگان قدرت

نیدلمن در مدت سکونت‌ش در آلمان مجذوبِ فلسفه‌ی قدرت و شیفته‌ی حزبِ 'ملی‌گرایان سوسیالیست' بود ؛ اما وقتی پیروان این فلسفه و اعضای این حزب به قدرت رسیدند و تصمیم به سوزاندنِ نیدلمن و هم‌کیشان‌ش گرفتند ، نیدلمن تصمیم گرفت ضمن تجدیدِ نظر در عقاید فلسفی‌اش موقعیتِ جغرافیایی‌اش را نیز تغییر دهد . او از یک بوته‌ی پُر شاخ و برگ به عنوانِ ابزارِ استتار خود استفاده کرد و با حرکت در امتداد جاده‌ای منتهی به مرز ، پس از دو سال توانست از خاک آلمان خارج شود ، بدونِ اینکه احدی متوجه‌ی خروج ماهرانه‌ی او از کشور شده باشد .
مرگ در می‌زند ( وودی آلن )

ابلهان را همه شربت زِ گلاب و قند است

غزل ذیل را نیز در دیوان حافظ (در چند نسخه‌ی معتبر) نقل کرده‌اند و ما هم در اینجا می‌آوریم که باز عارف شیراز از وضع و روزگار خود شکایت دارد و علل آن را هم به اختصار (مانند فردوسی در شاه‌نامه در موقع غلبه‌ی اعراب بر ایران) برایمان باقی گذاشته و اگر درست بنگریم باید اعتراف نماییم که بسیاری از بدبختی‌های ما مردم سرزمین ایران را همین کیفیات و احوال ایجاد نموده و با خود زیادتر کرده و به یادگار باقی گذاشته است :

این چه شور است که در دور قمر می‌بینم // همه آفاق پُر از فتنه و شَر می‌بینم

هرکسی روزبه‌هی می‌طلبد از ایام // علت آن است که هر روز بَتَر می‌بینم

ابلهان را همه شربت زِ گلاب و قند است // قوت دانا همه از خون جگر می‌بینم

اسب تازی شده مجروح به زیر پالان // طوق زرین همه در گردن خر می‌بینم

دختران را همه جنگ است و جدل با مادر // پسران را همه بدخواه پدر می‌بینم

هیچ رحمی نه برادر به برادر دارد // هیچ شفقت نه پدر را به پسر می‌بینم

پند حافظ بشنو خواجه برو نیکی کن // که من این پند بِه از دُرّ و گوهر می‌بینم

این ضجه‌ی مردم و آب و خاکی است که در طول تاریخ خود مصیبت بسیار دیده و خدا می‌داند که فردایش و پس‌فردایش از چه قرار خواهد بود . از خداوند قادر متعال بخواهیم که خوب و در زیر سایه‌ی معدلت و آزادی و بزرگواری باشد ؛ انشاءالله تعالی .
آشنایی با حافظ ( محمدعلی جمالزاده )

فرایند فردیت ، ارتباط با 'خود'

در این روزگاران ، مردم ، به‌ویژه آنها که در شهرهای بزرگ به‌سر می‌برند از احساس وحشتناک تُهی بودن و اندوه رنج می‌برند و گویی انتظار چیزی را می‌کشند که هرگز فرا نمی‌رسد . گرچه سینما ، تلوزیون ، نمایش‌های ورزشی و رویدادهای سیاسی آنها را برای مدت محدودی سرگرم می‌سازد اما باز ناکام و درمانده در برابر کویر زندگی خویش قرار می‌گیرند . تنها حادثه‌ای که هنوز هم برای انسان امروزی ارزشمند است ، در پهنه‌ی درون روان ناخودآگاه قرار دارد ؛ و از همین‌رو با همین انگاره‌ی مبهم است که بسیاری از مردم به یوگا و دیگر رسوم معمول در مشرق زمین روی آورده‌اند . اما اینها نیز حادثه‌ی جدیدِ اصیلی در پی ندارند ، زیرا ما از طریق آنها تنها به خِرد هندوها یا چینی‌ها دست می‌یابیم بی‌آنکه بتوانیم به یاری آنها مستقیماً با مرکز روانِ فردی خود تماس حاصل کنیم . اگرچه درست است که شیوه‌ی شرقی‌ها برای تمرکزِ ذهن و تعمقِ درونی (که به یک مفهوم شبیه درونگرایی ناشی از درمان تخیلی است) سودمند است ، اما تفاوت بسیار مهمی وجود دارد . یونگ شیوه‌ای برای راه‌یابی به این مرکز درونی و ارتباط با راز ناخودآگاه زنده ، به تنهایی و بدون کمک ، ابداع کرد . شیوه‌ای که با تمامی راه‌های معمول تفاوت دارد . کوشش برای توجه کردن دائمی به حقیقت زنده‌ی 'خود' مانند کوششی است که انسان بخواهد در آن واحد در دو سطح مختلف یا در دو جهان متفاوت زندگی کند . و بدین‌سان انسان همانند گذشته ، هم خود را وقف فعالیت‌های زندگی می‌کند و هم مراقب تمام اشاره‌ها و علائمی است که در خواب‌ها و رویدادهای خارجی بروز می‌کنند و 'خود' برای نمادین کردن نیات خویش و جریان زندگی از آنها بهره می‌گیرد . متون قدیم چینی که به چنین تجربه‌ای اشاره دارند اغلب نمایه‌ی گربه‌ای که مراقب سوراخ موش است را به کار می‌گیرند . در یک متن آمده است که حواس انسان نباید بوسیله‌ی اندیشه‌های ناگهانی پرت شود و درعین حال باید توجهش نسبت به این اندیشه‌ها نه بسیار زیاد و نه خیلی کم باشد . برای ادراک ، آستانه‌ی کاملاً مشخصی وجود دارد : "اگر آموزش با این شیوه صورت گیرد ... نرم‌نرمک مؤثر خواهد افتاد و هنگامی که تلاش به نتیجه رسید مانند میوه‌ی رسیده‌ای که خود از درخت بیافتد ، هر چیزی که با آن تماس بیابد به ناگهان موجب بیداری فرد خواهد شد ." و این زمانی است که کارآموز همانند کسی می‌شود که پس از نوشیدن آب ، تنها خود می‌داند سرد بوده یا گرم . و بدین‌سان از تمامی بندهای تردید رهایی می‌یابد و درست همانند کسی که در میانه‌های راهی با پدر خود برخورد کند ، سخت احساس شادمانی می‌کند .
و بدینگونه انسان در بطن زندگی خارجی و روزمره ، به ناگاه و به شورانگیزترین وجهی ، قدم به دنیای ماجراهای درونی می‌گذارد . و از آنجاییکه این وضع برای هر شخص منحصر به فرد است بنابراین نه می‌توان به آن دست‌اندازی کرد و نه از آن تقلید .
انسان به دو دلیل عمده تماس خود با مرکز تنظیم‌کننده‌ی روان خویش را از دست می‌دهد ‌. یکی محرکی غریزی یا تصویری بسیار کارآ که می‌تواند فرد را یکسویه‌نگر کرده توازنش را برهم بزند . که این نزد حیوانات نیز معمول است ؛ بعنوان مثال گَوَزنِ نری که گرفتار تحریک جنسی شود بطور کامل گرسنگی و مراقبت از ایمن بودن خود را فراموش می‌کند . مردمان بدوی از این زوال عقلی و بر هم خوردن توازن ، سخت بیمناک‌اند و آن‌را "گمگشتگی روحی" می‌خوانند . توازن درونی همچنین بر اثر رؤیا که معمولاً و به‌گونه‌ای پنهانی بر پاره‌ای از عقده‌ها استوار است مورد تهدید قرار می‌گیرد . در حقیقت چنین رؤیایی از این‌رو شکل می‌گیرد که انسان را با عقده‌هایش پیوند دهد و در عین حال تمرکز و تداوم خودآگاهش را مورد تهدید قرار دهد . دومین مانع درست نقطه‌ی مقابل اولی است و نتیجه‌ی استواریِ بسیارِ خودآگاه 'من' است . اگرچه خودآگاهِ باانضباط برای انجام فعالیت‌های انسان متمدن ضروری است (همه می‌دانیم اگر سوزن‌بان قطار گرفتار رؤیاهای خود شود چه فاجعه‌ای رُخ می‌دهد) اما این نقیصه‌ی مهم را نیز دارا است که می‌تواند به راحتی مانع دریافت انگیزه‌ها و پیام‌های برآمده از مرکز [ناخودآگاه روان] گردد . از همین‌رو است که خواب‌های مردمان متمدن اغلب می‌کوشند این قابلیت دریافت را با اصلاح رفتار خودآگاه نسبت به مرکز ناخودآگاه 'خود' بهبود ببخشند .
انسان و سمبول‌هایش ( کارل گوستاو یونگ )

آزادِگی به نقل از سعدی

حکیمی را پرسیدند چندین درخت نامور که خدای‌تعالی آفریده است بلند و برومند ، هیچ‌یک را آزاد نخوانند مگر سرو را که ثمر ندارد ، در این چه حکمت است ؟ گفت هر یکی را دخلی معین است و وقتی معلوم ، که گاهی بوجود آن تازه است و گهی بعدم آن پژمرده ، سرو را هیچ از این نیست و همه وقت تازه است و این صفت آزادگان است [؟!]

بر آنچه می‌گذرد دل مَنه که دجله بسی // پس از خلیفه بخواهد گذشت در بغداد 

گَرَت ز دست برآید چو نخل باش کریم // وَرت ز دست نیاید چو سَرو باش آزاد

گلستان ( مصلح‌الدین سعدی شیرازی )

دادخواهی به روش قدیمی

کاغذین جامه به خوناب بشویم که فلک // رهنمونیم به پای علم داد نکرد

نوشته‌اند که در ایام قدیم رسم بوده‌ است که مظلومان جامه‌ای کاغذین می‌پوشیده‌اند و موضوعِ شکایت و دادخواهی خود را بر آن نوشته در پای عَلَم داد می‌ایستاده‌اند .
آشنایی با حافظ ( محمدعلی جمالزاده )