دوستی

وقتی پیوندِ میان آدمیان برای نفع شخصی است ، اگر مشکلی پیش آید دوستی دشمنی گردد .‌
وقتی پیوند آسمانی است ، اگر مشکلی پیش آید دوستی عشق گردد .
"اگرچه دوستی با دانا چون آب بی‌مزه است ، و دوستی با نادان شیرین چون شربت ؛ ولی بی‌مزه‌گیِ دانا مِهر گردد و شیرینیِ نادان نفرت ."
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه ( توماس مرتون )

خیر و شر

هر چیز گنجایش خاص خود را دارد . درنتیجه او که خواهانِ دُرست بی‌غلط ، و نظم بدونِ بی‌نظمی است ، توانِ درکِ آیین و قوانین زمین و آسمان را ندارد . نمی‌داند که چگونه همه‌چیز به هم وابسته است .
آیا آدمی می‌تواند تنها متوجه‌ی آسمان باشد و از زمین چیزی نداند ؟ آنان وابسته به یکدیگرند . شناختِ یکی شناختِ دیگری را باید . رویگردانی از یکی رویگردانی از هر دو است .
آیا آدمی می‌تواند به خیر بیاویزد و شر را دربرابرش در نظر نگیرد ؟ اگر کسی چنین ادعا کند ، ابله و دغل است .
حکومت از گروهی به گروهِ دیگر رسد . او که با سلاحِ زور و مخالفتِ جماعت بر کرسی حکومت نشیند ، نامش غاصب و ظالم است . او که با جماعت همراه است ، نامش حاکم دانا است .
[...]
فاتحِ حقیقی او است که توسط انبوهی از خُردان به‌تسخیر نیاید . اندیشه فاتح است ، ولی تنها اندیشه‌ی دانا .
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه ( توماس مرتون )

رهبرانِ پیشین

رهبرانِ فرزانه‌ی پیشین ، دلیلِ موفقیتِ خود را در مردم می‌دیدند و دلیلِ شکستِ خود را در خود .
راستی را در مردم می‌دیدند و کژی را در خود .
از این‌رو حتی با رنجِ یک‌تَن ، گناه از خویش می‌دیدند و خود را کنار می‌نهادند .
ولی امروز به یقین اینگونه نیست . امروز رهبران کارشان را در نهان می‌کنند و گناه بر مردمِ بی‌خبر می‌نهند . و مردمان را که توانِ رویارویی با این دشواری را ندارند ، مجازات می‌کنند . آنان را به بالاترین مرتبه زیرِ فشار می‌گذارند . و آنانکه تابِ‌تحملش را ندارند ، هلاک می‌شوند . وقتی مردم دریابند که توانِ کافی ندارند ، ظاهرسازی می‌کنند . و دمی که گاهِ چنین دورویی و تظاهر است ، چگونه رهبران و مردم با هم بسازند ؟
توان که نباشد نیرنگ به‌کار می‌رود .
آگاهی که نباشد فریب به‌کار رود .
موادِ اولیه‌ی زندگانی نباشد دزدی به‌کار رود .
ولی عامل اصلی در این دزدی و دروغ‌گویی کیست ؟
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه ( توماس مرتون )

مردانِ راستینِ پیشین

مردان راستینِ پیشین
به‌خواب رفتند بدونِ رؤیا ، برخاستند بدونِ اندوه
خوراک‌شان ساده ، نفس‌هاشان ژرف .
[...]
مردانِ راستینِ پیشین ، نه هوسی به زندگی داشتند و نه هراسی از مرگ .
بدین‌سو آمدند ، بی‌خُرسندی
بدان‌سو رفتند ، بی‌اندوه
آسوده آمدند و آسوده رفتند .
از یاد نبردند از کجا ، نپرسیدند به کجا و نه با ترشرویی با زندگی ستیز داشتند . شادمانه در آغوش کشیدند زندگی را آنگونه که آمد ؛ بی‌درد در آغوش گرفتند مرگ را و رفتند .
به آن سوی ! به آن سوی !
هیچ اندیشه برای ستیز با خدا نداشتند . و نه سعی بر انجام خواستِ خدا با افکارِ ناچیزِ خود .
اینان آنانند که گوییم مردان راستین . جانشان آزاد ، اندیشه‌شان محو ؛ رُخ‌شان آرام ، جبین‌شان روشن ؛
اگر خُنک بودند ، تنها به خُنکی پاییز
اگر داغ بودند ، نه داغ‌تر از بهار
هرچه از آنان برآمد ، به کردارِ چهار فصل ، آرام آمد .
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه ( توماس مرتون )

حقیقتِ درون !

زاهدی به دیدارِ امیر وو آمد . امیر خشنود گشت و گفت : "دیری است مشتاق دیدارِ شما بوده‌ام . بگویید که آیا کردارم درست است ؟ برآنم به مردم عشق بورزم و با گسترش عدالت ، به جنگ و جدال خاتمه دهم . آیا این کافی است ؟"
استاد گفت : "به‌هیچ‌عنوان ؛ عشق شما به مردم ، آنان را به خطر مهلکی می‌افکند ؛ اجرای عدالتِ شما ریشه‌ی جنگ پس از جنگ است ! این نیتِ والای شما عاقبتی جز مصیبت ندارد ! اگر قصد انجام عمل بزرگی دارید ، تنها خود را فریب می‌دهید . عشق و عدالتِ شما جعلی است ؛ تنها بهانه‌ای است برای تجاوز و خودنمایی . یک عمل ، عاملی است بر عمل دیگر و در طی این اعمالِ زنجیره‌ای نیتِ نهفته‌ی درونت آشکار می‌شود . مدعی هستی که خواستارِ عدالتی ، اگر به‌نظر موفق آیی این موفقیت خود موجبِ جدال و کشمکش بیشتر شود .
چرا اینهمه پاسدار اطراف کاخ ، معابد و هرجا که می‌نگری خبردار ایستاده‌اند ؟ شما درحالِ جنگ با خودید ! تنها به قدرت و موفقیت اعتقاد دارید و نه به عدالت . چنانچه بر دشمنی چیره شوی و آنان را زیرِ سلطه‌ی خود درآوری ، آنگاه حتی کمتر از حال با خود در صلحی ؛ یا عشقت نمی‌گذارد آرام بنشینی ! دگربار و دگربار برای عدالت بهتر و بیشتر به جنگ می‌روی !
هرگونه طرحی برای رهبری عادل و مهربان بودن را از سر بِرَهان . تلاش کن به حقیقت درونت پاسخگو باشی . خود و مردمت را با افکار مغشوشت آزار مده ! بگذار مردم در آرامش نفس بکشند و زندگی کنند ، جنگ و جدال نیز به‌خودی خود پایان می‌یابد !"
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه ( توماس مرتون )

مُرغِ دریا

نتوان بارِ کلان را در کیسه‌ی خُرد جای داد ، نتوان با ریسمانِ کوته آب را از گودالِ عمیق کشید ، نتوان با سیاستمدارِ زورگو آنگونه به‌گفتگو نشست که گویی فرزانه‌ای است .
اگر او درصدد برآید که تو را دریابد ، اگر او به درون بنگرد تا حقیقتی که بدو گفتی بیابد ، نتواند آنجا بیابدش .
نیافتن ، شک و تردید را در او برخیزاند .
وقتی مرد به‌شک درآید آدم می‌کُشد .
آیا قصه‌ی مرغی را شنیده‌ای که از دریا به خشکی آمد و در کنارِ شهرِ لو نشست ؟ (شهری که هرگز مرغ دریا به‌خود ندیده بود) امیر فرمان به‌ جشنِ باشکوهی برایش داد ، در معبدی مرغِ دریا را شراب فراهم آورد ، نوازندگان را فراخواند تا برایش بنوازند ، گاوی را قربانی کرد تا خوراکش دهد . ولی مرغ بیچاره غرق در بهت و حیرت برجای خشک ماند . تکه‌ای گوشت نخورد ، لب به‌ جرعه‌ای شراب نزد ، و پس از سه‌روز جان داد .
با پرنده چنان رفتار کردند که با آدمیان . مگر نه‌آنکه پرنده در اعماق جنگل آشیان کند ؟ یا بر فرازِ مرغزار و مرداب پرواز کند ؟ مگر نه‌آنکه در رود و دریا شنا کند ؟ ماهی و مارِ آبی را خوراک کند ، با دگر مرغانِ آبی پرواز کند و در خیزران آرام گیرد ؟ در میانِ آدمیان دوره شدن ، و با هیاهویشان به‌خوف آمدن به‌قدرِ کافی بد بود ! بس نبود ؟! با صدای ساز هلاکش کردند !
بنواز جمله‌ی نغمه‌ها که دوست داری در مرداب . پرندگان به‌هرسوی به‌پرواز درآیند ، جانوران پنهان گردند ، و ماهیان به‌قعرِ دریا فرو روند ؛ ولی آدمیان گردِ هم آیند و گوش فرا دهند .
آب برای ماهی است و هوا برای آدمیان . طبایع مختلف‌اند ، نیازها گوناگون ، ازاین‌رو ، انتظارِ فرزانگانِ پیشین از همه یکسان نبود ، و خواستار نبودند که همه پیروشان باشند .
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه ( توماس مرتون )

عصرِ فاقد تاریخ !

در دورانی که زندگی بر زمین غنی بود ، هیچکس توجه خاصی به مردان شایسته نداشت ، و یا توانمند را از دیگران جدا نمی‌کرد . حاکمان به‌سادگی تنها بالاترین شاخه‌های درخت بودند و مردم به‌سانِ آهوان در جنگل ؛
آنان درست و امین بودند بی‌آنکه بیاندیشند وظیفه‌شان این است ، عاشق هم بودند بی‌آنکه بدانند این عشق به یکدیگر است ، کسی را فریب نمی‌دادند ولی هنوز نمی‌دانستند که این معتمد بودن است ، قابل اطمینان بودند و نمی‌دانستند که این ایمانِ درست است .
به‌راحتی با هم زیستند ، گرفتند و بخشیدند بی‌آنکه بدانند سخاوتمندند .
بدین‌دلیل کردارشان ثبت نشد و تاریخی نساختند .
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه ( توماس مرتون )

مردِ خدا

مردی که خدا در او بی‌مانع به‌عمل درآید ، کسی را با کردارِ خویش نیازارد ؛ ولی هنوز خود را نجیب و مهربان نخواند .
مردی که خدا در او بی‌مانع به‌عمل درآید ، نگرانِ سودجویی نباشد ؛ لیک سودجویان را نیز خوار نشمارد .
در جستجوی مال به تلاش برنخیزد ، ولی فقر را نیز نشانه‌ی فضیلت نسازد .
متکی بر دیگران نیست و راهِ خود در پیش گیرد ، و اگر در این راه تنها است ، به خود نبالد .
هرچند خود جماعتی را پیرو نباشد ، از آنانکه پیرواند شکایت نکند .
پاداش و جاه نزدِ او هیچ است ؛ بدنامی و شهرت برنیانگیزدش .
همواره در پیِ درست و غلط ، و گزینشِ بلی یا خیر نباشد .
از این‌رو قدیمیان می‌گفتند :
"مردِ خدا گمنام می‌ماند ، فضیلتِ کامل حاصلی ندارد .
بی‌خود ، خودِ حقیقی است ، برترین مرد هیچکس است ."
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه ( توماس مرتون )

تکلف

اگر کسی در بازار پا بر پای بیگانه‌ای بگذارد ، با نزاکت پوزش خواهد و دلیلی آورد : "خیلی عذر می‌خواهم اینجا خیلی شلوغ است !"
اگر برادرِ بزرگ‌تر پا بر پای برادر کهتر بگذارد فقط گوید : "ببخشید !"
اگر پدر یا مادر پا روی پای فرزندشان بگذارند ، چیزی نگویند .
برترین نزاکت خالی از تشریفات است .
برترین عمل خالی از نگرانی است .
برترین خِرد خالی از طرح است .
برترین عشق خالی از نمایش است .
و برترین صداقت خالی از ضمانت .
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه ( توماس مرتون )

زورق خالی

او که بر مردم فرمان راند ، نگران است ؛ او که مردم بر او فرمان رانند ، اندوهگین .
از این‌رو ، دانا آرزو دارد که نه بر دیگران سلطه یابد و نه دیگران بر او .
زندگی با خدا در تهیت [؟] بزرگ ، تنها راهِ خالی از اندوه و پریشانی است .
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه (توماس مرتون )

جی‌جه گفت :

"اگر فرزانه‌ی بزرگی در این دنیا فرمان براند ، دلِ مردم را از بندِ اسارت رها می‌سازد ، آموزه‌هایش را در دسترس آنان می‌گذارد و رفتار آنان را دگرگون می‌کند . او هرآنچه را که مبنای دروغ و خیانت است از صفحه‌ی دل آنان می‌زداید و آنان را توان می‌دهد که با تکیه بر وجدان خویش گام بردارند . آن‌جمله از ذاتِ درونی آنان نشأت می‌گیرد ولی خود از آن غافلند . اگر او چنین فرمان براند ، نیاز به کسی ندارد که بدو گوشزد کند که چگونه بر مردم حکومت کند . خواست او به‌سادگی آن است که مردم همه با فضیلت و آرامشِ دل خود ممزوج شوند ."
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه (توماس مرتون )

دائو

این کتاب برگزیده‌ای است از کتاب باستانی جوانگ‌زه که در کنار لیه‌زه و لائوزه ، بنیانگذاران مکتبی به نام دائو شناخته شده‌اند ‌.
دائو را می‌توان راه ، طریقت و یا روشِ‌طبیعت ترجمه کرد . ولی درحقیقت دائو چیزی نیست که بتوان با واژه‌ها یا منطق و استدلال دریافت . یکی از آموزش‌های بنیادی دائو این است :
"دائویی که بتوان شرح داد ، دائو حقیقی نیست . نامی که بتوان نام برد ، نام جاودانی نیست ."
[...]
از کلیه‌ی اشخاصی که دائویی‌ها را استادان خود می‌دانند و حدود شش تا سه‌قرن پیش از میلاد می‌زیسته‌اند ، تنها می‌توان جوانگ‌زه را در مکان و زمان مشخصی قرار داد . به گفته‌ی سی‌ماچیان تاریخ‌شناس چینی ، جوانگ‌زه حدود چهار قرن پیش از میلاد در شهری به نام منگ چشم به‌جهان گشود . نام اصلی‌اش جوانگ‌جو بود ، ولی لقب زه به‌معنی استاد ، به او و دیگر استادان دائویی داده شده است .
جوانگ‌زه چنان در مناظره و مباحثه در میان مردم مهارت داشت که حتی بزرگ‌ترین فیلسوفان آن‌دوران ، یارای دفاع از حمله‌های بی‌رحمانه‌ی او را نداشتند .
او آزاده‌ای بود که برده‌ی هیچ قدرت ، ثروت ، مقام و مکتبی نشد . با داستانی به‌نقل از سی‌ماچیان می‌توان به این آزادگی پی‌برد :
"امیری مأمور فرستاد تا پست مهمی را در دربار به جوانگ‌زه پیشنهاد کند . جوانگ‌زه پاسخ داد : قربان آیا هرگز گاوی که برای قربانی آماده می‌سازند دیده‌اید ؟ او را با زیباترین پوشاک می‌آرایند و بهترین ذرت‌ها و علف‌ها را به‌خوردش می‌دهند . هرچند زمانی که او را برای ذبح به درون معبد بزرگ می‌برند ، هرقدر در آن دَم آرزو کند که گاوی معمولی شود ، ممکن نیست ."
برای جوانگ‌زه کلیه‌ی بخش‌های زندگی با هم برابر است . او هرچیز و هرکسی را که بخشی از زندگی را بالا و بخشی دیگر را پست می‌شمارد ، رَد می‌کرد . به‌عقیده‌ی او بهترین و بدترین ، هر دو از طبیعتِ ذاتی خود ، طبیعت دائو دور شده‌اند . او با هرکس ، چه فرمانروایان ، چه صاحب‌منصبان و چه مروّجان دینی که سعی بر مهارِ طبیعتِ ذاتی هر مخلوقی ، به‌ویژه آدمیان ، داشتند دشمنی سرسخت داشت .
به‌عقیده‌ی او هر تلاشی بر تحمیلِ فرهنگ یا تمدنی خاص بر طبیعتِ ذاتی جهان ، اشتباه بسیار بزرگ و ناشایسته‌ای است که جهان را از حالت طبیعی خود ، جهان دائو ، دور می‌کند . جوانگ‌زه با تدبیرهای گوناگون سعی دارد ما را وادار به نگاهِ دوباره به آنچه که به‌عنوان حقیقت شناخته و باور داریم ، کند . او آنچه را که مکتب‌ها و قدرت‌های گوناگون مدعی آنند ، به‌تندی و با امتناع و تمسخر مورد سؤال و حمله قرار می‌دهد . این امتناع از بناسازی معانی که جمعی آن‌را حقیقت پنداشته و سپس بر دیگران تحمیل می‌کنند ، یکی دیگر از آموزش‌های بنیادی دائویی‌ها است . در این‌جا مثالی می‌آورم از کتاب لیه‌زه که نمایانگر این موضوع است :
"مردی پیش از سفری دوردست و طولانی چندتن از نزدیکان خود را به‌شام دعوت کرد . وقتی خوراک‌های ماهی و مرغابی سفره را زینت دادند ، گفت : خداوند چه بخشنده و مهربان است ، برای خوراکِ ماهیان و مرغابی ، غلات را آفرید و برای خوراک آدمیان ماهیان و مرغابی را .
در جواب ، همه‌ی میهمانان سرِ تأیید تکان دادند ، به‌جز پسربچه‌ای دوازده‌ساله که از میان آنان برخاست و گفت : جناب‌عالی در اشتباهید ! همه‌ی مخلوقات همانگونه آفریده شده‌اند که ما خلق شده‌ایم ، و همه از یک‌چیزند . مخلوقی برتر از دیگری نیست . طریقِ جهان بر آن‌است که قوی‌تر و زیرک‌تر بر ضعیف‌تر و نادان‌تر سلطه داشته باشد . مخلوقات یکدیگر را می‌خورند ، اما آنان بدین‌خاطر آفریده نشده‌اند . به‌یقین ما آنچه را که قادریم خوراک خود کنیم ، گرفته و می‌خوریم ؛ اما نباید مدعی شویم که در وهله‌ی اول خداوند آنان را تنها برای ما آفریده است . پشه‌ها خون ما را می‌مکند ، گرگ‌ها و ببران گوشت ما را می‌درند ، آیا این بدان معنا است که خداوند ما را در اصل برای پشه‌ها و گرگ‌ها و ببران آفریده است ؟"
در اینجا صدای قاطع دائویی‌ها و مخالفت آنان با آنچه اکثر مردم مدعی آنند را ، از دهان یک پسربچه‌ی دوازده‌ساله می‌توان شنید .
به‌حقیقت مشخص نیست که آنچه امروز در جهان به‌نام کتاب جوانگ‌زه شناخته شده است ، تاچه‌حد نوشته‌های او است . این کتاب برای اولین‌بار به‌صورتی که ما امروز به آن دست‌رسی داریم ، حدود سه‌قرن پس از میلاد به‌وسیله‌ی شخصی به‌نام کوشیانگ جمع‌آوری و ویرایش شد ، و تا به امروز بحث است بر سرِ اینکه چه بخشی از آن را جوانگ‌زه نوشته و چه بخشی به او نسبت داده شده است .
این کتاب بی‌فایده است ؛ آموزه‌های جوانگ‌زه (توماس مرتون )