دین و سازمان اجتماعی آریایی‌ها
[ژرژ] دومزیل جهت شناخت راستین دین و نظام و سازمان اجتماعی آریایی‌ها ، به‌مقایسه‌ی اساطیر دینی و نظام اجتماعی‌شان می‌پردازد . وی بر آن است که ساختمان دین و نظام دستگاه خدایان این جوامع درواقع انعکاسی است از اوضاع اجتماعی و نظام طبقاتی آنان ؛ و همان شیوه و نظامی را که در ساختمان طبقات اجتماعی خود داشته‌اند به روابط فیمابین خدایان خود با همان مقیدات و اصول منتقل کرده‌اند .
در اینجا اشاره به قدیمی‌ترین اثر مکتوبی که در یک سنگ‌نبشته از سده‌ی چهاردهم پیش از میلاد پیدا شده می‌شود . این قرارداد و پیمانی است میان شاه قوم میتانی به‌نام متی‌وَزَه و شاه قوم هیتی به‌نام سوپی‌لولیومه . کتیبه‌ی موردنظر در بغازکوی ترکیه به‌دست آمده و در آن به‌نام خدایان هندو و ایرانی سوگند یاد شده است . پنج خدایی که نام‌شان در این کتیبه آمده عبارتند از : میثره ، وارونَه ، ایندرَ و دو ناسَتیَه (یا دو ایزد بامدادان) .
دومزیل در کار تطبیق این خدایان هندوایرانی با طبقات اجتماعی آریایی ، معتقد است که میثره و وارونه نشان ویژگی طبقه‌ی اول و جنبه‌ی خدایی و انسانی-شاهی ؛ یا طبقه‌ی روحانی است که شهریاری نیز در ید قدرت‌شان بوده است . ایندرَ نیز نمودار طبقه‌ی جنگاور و دو ناسَتیه نمودار طبقه‌ی کشاورز-پیشه‌ور می‌باشند . وی بر آن است که هندوایرانیان و می‌توان گفت علی‌الاصول مردم بر پایه و مبنای الگوی سازمان‌های طبقاتی اجتماع خود ، نظامات دینی را پدید آوردند . میترا در آئین هندوایرانی ، نشانی از شهریاری و قدرت شاهی در روی زمین است . در دین زرتشت به‌جای میترا وُهومَنه (بهمن) قرار گرفته . ورونه در آئین هندوایرانی ، نشانی از طبقه‌ی روحانی که جنبه‌ی (شاه-کاهن) را دربر دارد به‌روی زمین و در نظام طبقاتی است که ویژگی عدالت و حکمت را دارد و در دین زرتشت به‌جای ورونه اَشَه قرار گرفته . ایندر نیز در آئین هندوایرانی نشان طبقه‌ی جنگاور است با ویژگی جنگ و حراست و محافظت که در دین زرتشتی به‌جای او خشَترَه (شهریور) آمده است . ناستیه‌ها ، یا دو خدای توأمان نشان طبقه‌ی کشاورز-پیشه‌ور با ویژگی نعمت و فراوانی و آسایش می‌باشند که در دین زرتشتی به‌جای آنان سپِنتَه‌آرمَئی‌تی ، هَئوروَتات و اَمِرِتات (سپندارمذ ، خرداد ، امرداد) قرار گرفته‌اند .
این‌جاست که در تثلیث خدایان برابر با سنگ‌نبشته‌های هخامنشی ، چنین مقایسه‌ای پیش خواهد آمد . در این تثلیث اورمزدا با طبقه‌ی اول یا روحانیان و میترا با طبقه‌ی دوم یا جنگاوران و آناهیتا با طبقه‌ی سوم یا کشاورزان مربوط می‌شود . دومزیل دعای داریوش را که از خداوند می‌خواهد کشورش را از سپاه دشمن (اشاره به‌طبقه‌ی جنگاور : میترا) و خشکسالی (اشاره به‌طبقه‌ی کشاورز-پیشه‌ور : آناهیتا) و دروغ (اشاره به‌طبقه‌ی اول یا شاه-کاهن : اورمزدا) نگاه دارد با نظام اجتماعی و نظر خود منطبق می‌سازد . [...]
وی برآن است که رنگ‌هایی نیز ویژه‌ی هریک از این طبقات و بالتبع ویژه‌ی خدایان سه‌گانه بوده است . رنگ سفید ویژه‌ی طبقه‌ی اول یا روحانیون (به اشاره‌ی بند ۱۲۶ در یشت دهم توجه شود) و رنگ سرخ نماینده‌ی طبقه‌ی دوم یا جنگاوران و رنگ سبز یا آبی نشان طبقه‌ی سوم یا کشاورزان-پیشه‌وران می‌شود . ...
آئین مغان ( هاشم رضی )
