وجه‌اشتراکِ کریسمس و شبِ‌یلدا !
در بین خدایان شرقی‌تبار که در دورانِ زوال دنیای باستان بر سر حمایت غرب با هم رقابت می‌کردند ، میترا ایزد ایرانِ قدیم قرار داشت . شیوع عظیم پرستش وی را بناهای یادبود زیادی که در جای‌جای امپراطوری روم کشف شده است تأیید می‌کند . کیش میترا هم در آموزه‌ها و هم در آیین‌هایش ، ظاهراً وجوه شباهت بسیاری نه‌فقط با مذهب 'مادر خدایان' بلکه با مسیحیت نیز نشان می‌دهد . این شباهت ، خود شیوخ مسیحی را به شگفت آورد و آن‌را کار شیطان دانستند که می‌خواهد روح مردمان را از ایمان حقیقی با تقلید دروغین و مکارانه‌ی آن منحرف سازد . ... در هرصورت شکی نمی‌توان داشت که مذهب میترایی رقابت سختی با مسیحیت داشت چراکه آئینی پُرشکوه را با شوق به خلوصِ اخلاقی و امید جاودانگی درمی‌آمیخت . درواقع مسئله‌ی رویارویی دو ایمان ظاهراً مدتی در حال تعادل بوده است . بقایای گویای این مبارزه‌ی دیرین را در مراسم عید کریسمس می‌توان یافت که کلیسا ظاهراً آن‌را مستقیماً از رقیب بت‌پرستش به‌عاریه گرفته است . در تقویم ژولیان ، بیست‌وپنجم دسامبر مصادف با انقلاب زمستانی است که تولد خورشید تلقی می‌شد زیرا ازآن‌پس روزها بلندتر می‌شود و حرارت خورشید شدت می‌گیرد . مراسم تولد که ظاهراً در سوریه و مصر برگزار می‌شد چشمگیر بود . برگزار کنندگان در داخل معابد خاصی بیتوته می‌کردند و نیمه‌شب بیرون می‌آمدند و بانگ می‌زدند : "باکره وارد شد ! روشنایی تابید !" مصریان حتی خورشید نوزاد را با نقش کودکی نمایش می‌دادند و در زادروزش ، انقلاب زمستانی ، به پرستندگان عرضه می‌کردند . بی‌تردید باکره که بدین‌سان بار می‌گرفت و در بیست‌وپنجم دسامبر پسری می‌زایید ، الهه‌ی بزرگ شرقی بود که سامی‌ها باکره‌ی آسمانی یا فقط الهه‌ی آسمانی می‌نامیدند . در سرزمین‌های سامی او شکلی از اَستَرته بود . آن‌وقت پیروان میترا او را با خورشید ، که خورشید تسخیرناپذیر خوانده می‌شد ، یکی می‌انگاشتند و بنابراین تولد او نیز با بیست‌وپنجم دسامبر مصادف بود . انجیل‌ها درباره‌ی روز تولد مسیح چیزی نمی‌گویند و همینطور کلیسای قدیم نیز روزی را به این مناسبت جشن نمی‌گرفت .
[...]
چه‌ملاحظاتی مقامات کلیسا را به برگزاری عید کریسمس واداشت ؟ انگیزه‌های این ابداع را نویسنده‌ای سوری که خود نیز مسیحی بود به‌صراحت بیان می‌کند . او می‌گوید : "دلیل اینکه آبای دین عید را از ششم ژانویه به بیست‌وپنجم دسامبر منتقل کردند این بود که بت‌پرستان در همان روزِ ۲۵دسامبر تولد خورشید را جشن می‌گرفتند و به نشانه‌ی شادمانی مشعل برمی‌افروختند ، مسیحیان نیز در این شادی و سرور شرکت می‌کردند ، بنابراین وقتی آبای کلیسا تمایل مسیحیان به این جشن را مشاهده کردند تصمیم گرفتند که تولد حقیقی مسیح را در همین روز و عید تجلی را در ششم ژانویه جشن بگیرند . از این‌رو همراه با این مراسم ، رسم برافروختن مشعل تا روز ششم رواج یافته است ." آگوستین در ارشاد برادران مسیحی به‌اینکه آن‌روز باشکوه را مانند کفار نه به نام خورشید ، بلکه به‌خاطر آفریننده‌ی خورشید جشن بگیرند ، منشأ بت‌پرستانه‌ی کریسمس را اگر هم به‌طور ضمنی نپذیرد ، تلویحاً یادآور می‌شود . به همین‌صورت لئوی کبیر این اعتقاد تباه‌کننده را که عید کریسمس به‌خاطر به‌اصطلاح تولد خورشید و نه به‌علت تولد مسیح برگزار می‌شود را مورد سرزنش قرار می‌دهد .
شاخه‌ی زرین / پژوهشی در جادو و دین ( جیمز جورج فریزر )
