درخت‌پرستی

در تاریخ دینی قوم آریایی در اروپا ، پرستش درختان نقشی مهم بازی کرده است . این طبیعی‌ترین امر است زیرا در آغازِ تاریخ ، اروپا پوشیده از جنگل‌های عظیمِ ماقبل تاریخ بود که پهنه‌های بی‌درخت در میان آن شاید مثل جزیره‌هایی در میان اقیانوسی سبز به‌نظر می‌آمده‌اند . تا قرن نخست پیش از میلاد جنگل هرسین از راین به‌سوی شرق می‌گسترد که هم پهناور و هم ناشناخته بود ؛ آلمان‌ها ، که سزار از آنان تحقیق می‌کرد ، دو ماه در عمق آن پیش رفته بودند بی‌آنکه به انتهایش برسند . چهار قرن بعد امپراطور ژولیان از آن دیدن کرده و دورافتادگی ، تیرگی و سکوت جنگل ظاهراً در سرشت حساس او اثر عمیقی نهاده بود . او اظهار داشت که در امپراطوری روم چیزی همانند آن نمی‌شناسد . ...
[...]
گریم با بررسی واژه‌هایی که در زبان تیوتنی° برای 'معبد' هست ، نشان داد که احتمال دارد بین آلمان‌ها قدیم‌ترین معابد جنگل‌های طبیعی بوده باشند . به‌هرصورت درخت‌پرستی در میان همه‌ی خاندان‌های بزرگ اروپایی از تبار آریایی کاملاً مصداق دارد . بین سلت‌ها بلوط‌پرستیِ درویدها برای همه آشنا است و واژه‌ی قدیم‌شان برای معبد در ریشه و معنی ظاهراً با nemus  لاتین ، به‌معنی بیشه‌زار و درختستان ، که هنوز هم در نام Nemi به‌جا مانده‌ است ، یکی است ‌. بیشه‌زارهای مقدس بین آلمان‌های باستان متداول بود و درخت‌پرستی در بین اخلاف آنان امروز کم و بیش منسوخ گشته است . حدود اهمیت این پرستش را در اعصار گذشته می‌توان از مجازات شدیدی که در قوانین کهن آلمانی برای کندن پوست تنه‌ی درختِ زنده پیش‌بینی شده است دریافت . ناف مجرم را بیرون می‌کشیدند و به جایی از درخت که پوستش را کنده بود میخکوب می‌کردند و مجبورش می‌کردند دور درخت بگردد تا آنکه همه‌ی دل و روده‌اش به دور تنه‌ی آن بپیچد . قصد از این مجازات آشکارا تعویض پوست کنده شده‌ی مرده با جانشینی زنده بود که از خود مجرم گرفته می‌شد ؛ نوعی زندگی در برابر زندگی ، زندگی یک انسان در برابر زندگی یک درخت . ...
اهالی لیتوانی تا نزدیکی‌های پایان قرن چهاردهم به مسیحیت نگرویدند و در هنگام گرویدن به دین جدید ، درخت‌پرستی در بین‌شان رواج داشت . بعضی از آنان درختان بزرگ بلوط و سایر درختان بزرگ سایه‌دار را محترم می‌داشتند و از آن‌ها پاسخ‌های غیبی می‌شنیدند . ...
[...]
... به‌نظر بدویان ، جهان عموماً جاندار است و گیاهان و درختان از این قاعده مستثنی نیستند . به‌نظر او آنها نیز چون خودِ او روح دارند و بر همین اساس با آنها رفتار می‌کنند . ... بومیان هیداتسا در آمریکای شمالی معتقدند هرچیز طبیعی برای خود روحی دارد ، یا دقیق‌تر بگوییم ، سایه‌ای دارد . برای این سایه‌ها توجه یا احترامی معطوف می‌شود ، اما در مورد همه به‌تساوی صورت نمی‌گیرد . مثلاً سایه‌ی نوعی سپیدار ، بزرگ‌ترین درخت در دره‌ی میسوری علیا را هوشمند می‌دانند که اگر کاملاً بگسترد ممکن است در بعضی کارها بومیان را کمک کند ؛ اما سایه‌ی درخچه‌ها و گیاهان منزلت کمی دارد . وقتی رود میسوری ، که در بهار طغیان می‌کند ، نقاطی از ساحل را می‌شوید و چند درخت بلند را در خود غرق می‌کند ، می‌گویند که روح درخت‌ها می‌گِریند درحالیکه ریشه هنوز به زمین چسبیده است تا آنکه تنه‌ی درخت با صدای بلند به درون سیلاب سقوط می‌کند . ...
در کوه‌های کانگرای پنجاب هر سال دختری را پای درخت سدر کهنسالی قربانی می‌کردند و خانوارهای دهکده به‌نوبت قربانی را تقدیم می‌کردند . سالیان درازی نیست که آن درخت را بریده‌اند . ...
کایان‌های برنئو معتقدند که ارواح درخت در خصوصِ حرمت و شرف خود مماشات نمی‌کنند و هر آسیب و رنجی را که به آنان برسد با درد و بیماری پاسخ می‌دهند . بنابراین پس از ساختن خانه که باعث می‌شده است با درختانِ بسیاری به‌ناچار بدرفتاری کنند ، یک‌سال آیین توبه به‌جا می‌آورند و در این مدت از بسیاری چیزها مانند کشتن خرس ، گربه‌وحشی و مار پرهیز می‌کنند . ...
در پنجشنبه‌ی پیش از یکشنبه‌ی سفید°° روستاییان روس به جنگل می‌روند ، آواز می‌خوانند ، گلبند درست می‌کنند و درخت غان جوانی را قطع کرده لباس زنانه به آن می‌پوشانند ، یا با نوارها و پارچه‌های رنگارنگ آن را می‌آرایند . پس از آن جشنی می‌گیرند و در پایان آن درختِ غان آراسته را برمی‌دارند و با رقص و آواز و شادمانی به دهکده می‌برند و در خانه‌ای قرارش می‌دهند که چون مهمان عالیقدری تا یکشنبه‌ی سفید همانجا می‌ماند . در دو روزی که تا عید باقی است مرتب به آن خانه سر می‌زنند و از "مهمان" گرامی دیدن می‌کنند اما در روز سوم یعنی روز عید ، درخت را برمی‌دارند و به رودخانه می‌اندازندش ، گلبندهای خود را نیز به‌دنبال آن به جریانِ آب می‌سپارند . در این رسم روسی لباس زنانه پوشاندن به درخت غان ظاهراً نشان‌دهنده‌ی انسان‌انگاری درخت است و افکندن آن به میان آب به احتمال زیاد نوعی افسونِ باران است . ...
شاخه‌ی زرین / پژوهشی در جادو و دین ( جیمز جورج فریزر )

°از اقوام قدیم اروپای شمالی شامل ژرمن‌ها و آلمان‌ها . _م
°°وجه‌تسمیه‌اش لباس سفیدی است که داوطلبان غسل تعمید در این‌روز می‌پوشند . هفتمین یکشنبه (۵۰روز) پس از عید پاک . جشن کلیسا به‌مناسبت نزول روح‌القدس در روز پنجاهه . _م