مراسمِ 'ور' یا آزمایشِ ایزدی با آتش

در بندهای ۵۵-۵۴ که فرگرد چهارم بدان پایان می‌یابد ، اشاره است به مراسم وَر یا وَرَنگه Varangh به معنی 'آزمایش ایزدی' ، در اوستای قدیم و اوستای نوین از این اصطلاح یاد شده است . ...
منظور از وَر ، اجرای مراسم سوگند بوده است . هرگاه در ادعای کسی ، در راستی یا دروغ‌گفتاری و شهادتش شک بود ، طرف برای اثباتِ راستی در ادعا و گفتار ، طی تشریفاتی ، گردن به اجرای وَر می‌نهاد . وَر به‌طور کلی به دو شیوه انجام می‌شد : وَرهای سرد ، وَرهای گرم . اشاره به نوشیدنِ آبِ سوکَنت° و زَرمند ، از وَرهای سرد بوده است . [که‌یعنی] فرد برای اثبات بی‌گناهی یا راستیِ گفتار ، بنابر رأی دادگاه ، آبِ آمیخته به گوگرد یا آب آمیخته به بُراده‌ی زر می‌نوشید و از اثرات حاصله‌ی آن ، داوران قضاوت و داوری می‌کردند . وَرهای سرد با مایعاتی چون روغن و شیره‌ی گیاهان یا سوده‌های گیاهی و بَرسَم نیز ، به‌موجب یشت دوازدهم انجام می‌شد . وَرهای گرم عبارت بوده است از آزمایش به‌وسیله‌ی آتش (انجام آزمایش آتش برای سیاوش به‌موجب شاهنامه°°) و به‌وسیله‌ی آهنِ گداخته و فلز مذاب .
[...]
بی‌گمان در اجرای مراسم ور ، یکی از ایزدانی که حضور داشته و از وی یاری می‌خواسته‌اند ایزدِ رَشن یا رَشنو Rašnu ، ایزدِ عدالت و دادگری بوده است ، همچنین ایزد مهر . اشاراتی که در یشت ۱۲ هست و خطاب به رَشن گفته می‌شود : "ای ایزدی که به گِله‌ها و شکایات رسیدگی می‌کنی ..." حاکی از این امر است .
[...]
رَشنو در اوستا ایزد داد و دادگری است . داد یا داتَه dâta به‌معنی قانون شرع ، و عامل اجرای این قانون می‌باشد ، نه به‌معنی عدالت و دادگری در مفهوم عام . ایزد رَشنو با ایزد مهر و ایزد سروش ، سه‌تَن از ایزدانی هستند که در مسائل مربوط به جهانِ پسین ، هر سه در امور مربوط به اعمال نیک و بد مردم رسیدگی کرده و حصول به بهشت یا دوزخ در مسئولیت و فرمان آنان است . چنانکه در انجام مراسم وَر و سوگند ، یا داوری در امور این‌جهانیِ مردم نیز این ایزدان مقام و جایی داشته و در برگزاری وَرها ، به‌ویژه رَشنو و مهر حضور دارند .
روزهای شانزدهم ، هفدهم و هجدهم هر ماه نیز به‌ترتیب موسوم است به نام‌های این ایزدان ، به‌ترتیب : مهر ، سروش و رَشنو . این ایزد اغلب با جبرئیل در اسلام و میکائیل در مسیحیت و آنوبیس در مصر باستان مقایسه شده .
رَشنو از لحاظ لغوی صفت است به معنی عادل و دادگر ؛ اسم خاص ایزدی است و نام روز هجدهم هر ماه . در مقام اسم خاص با صفتِ رَزیشتَه می‌آید که صفت عالی است به‌معنی راست‌ترین ، درست‌ترین که در پهلوی رَزیستَک شده است .
وندیداد ؛ ترجمه ، واژه‌نامه ، یادداشت‌ها ( هاشم رضی )

°در فارسی ترکیبِ 'سوگند خوردن' که به مفهوم یاد کردن سوگند است و تاکنون باقی مانده ، برداشت نادرستی است ، بازمانده از یک رسم کهن . سوکند (سوکنت) خوردن به‌معنی خوردن یا نوشیدن آبِ گوگردمند [یا محلول آب و سوده‌ی گوگرد] بوده است و خوردن [دراینجا] دقیقاً معنی و مفهوم خوردن را ادا می‌کند .
ور یا آزمایش ، عبارت از خوردن و نوشیدن چیزها یا مایعات ویژه‌ای بوده که در خورنده [مصرف‌کننده]علاماتی پدید می‌آورده است و داتوبَر dâtôbar یا داور ، از روی آن نشانه‌ها [صحت ادعای آزمایش‌شونده را] داوری می‌کرد .
°°یا آزمایش ابراهیم با آتش که گفته می‌شود آتش هنگام عبور او گلستان شد !