وندیداد یا شرایعِ مغان !
وندیداد مشحون است از مطالبی که چه در اصول و چه در فروع با اندیشهها و بیان و آموزشهای زرتشت و ایرانیان در تضّاد است . بههیچوجه نمیتواند این شیوهی فکری با تعالیم زرتشت در سرودها ، حتا نزدیک باشد . هر پژوهشگر و خوانندهی کنجکاوی ، در همان گامهای نخستین به این نتیجه میرسد . آنچه که پس از برافتادن ساسانیان به دوران اسلامی منتقل شد ، همان اصول و مبانی و شریعتی است که عنصر غالب در آن ، از آنِ مغان بود و به دورانِ ما بهعنوان دین زرتشتی رسید . دین زرتشتی تنها در سرودها یا گاتاها ، آن هم با یک ترجمهی درست و دقیقِ علمی و قابلِدفاع که واژهبهواژه باشد میّسر است . آن فهمِ درست و راستینی که چه در قرونِ پیش از میلاد دریافت شده بود و برخی از مورخان لاتیننویس اشاره کردهاند که دین مغان (مجوس) از دین زرتشت جدا است [تاریخ مطالعات دینهای ایرانی] و نیز بزرگان و اندیشمندانِ حکمت اشراق (حکمت خسروانی) چون شهابالدین سهروردیِ مقتول و قطبالدین شیرازی یا قطبالدین اشکوری و شمسالدین محمد شهرزوری و ... در آثار خود هنگامی که با تعظیم و تکریم از زرتشت یاد میکنند ، اشارهی آشکار مینمایند که دین زرتشتی فاصلهای بسیار با آیینِ مجوسی یا مغانه دارد .
[...]
... در بسیاری از موارد ، میان مسائل ، حدود ، آداب ، شعائر ، دستورها و فرائض دینیِ وندیداد با بخشهای دیگر اوستا تضاد موجود است .
[...]
... این کتاب [وندیداد] ، شرایعِ [شریعتهای] مغانِ مادی [از قبایل ماد] بوده است که قدرت را در دست داشتند و در زمان ساسانیان همهی امور سیاسی ، دینی-اجتماعی و همهی شئونِ مملکتی را قبضه کرده بودند . روحانیون زرتشتی در اقلیت واقع شده بودند و مغان که بهطور کلی شناختِ درستی از آنان در دست نیست ، زیرِ لِوا و نامِ دیانتِ زرتشتی ، آداب ، رسوم و عقاید خود را معرفی میکردند و اَهّم آنها را در کتاب مذکور گردآوری کردند . قابل توضیح است که مغ بهطور اصولی معنیِ شاملی را افاده میکرده ، یعنی روحانی . روحانیان زرتشتی یا میترایی ، مادی ، زروانی و ... مغان نامیده میشدند .
[...]
تاریخ نگارش وندیداد بهتحقیق آشکار نیست . برخی آنرا تدوین شده در دوران خشایارشا ، یعنی حدفاصل میان هخامنشیان و اشکانیان ، و برخی نیز در اواخر عهد اشکانیان میدانند . وندیداد اثری منثور است و گاهپارههای منظومی بهشیوهی اشعار باستان نیز در آن بهنظر میرسد ، از آداب و شرایع مغان است که بهمجموعهی نوشتههای دینیِ زرتشتی افزوده شد .
ویدَئِوَهداتَه بهمعنی قانونِ دیوستیز یا قانون ضدّ دیو است . این ترکیب که بهشکل وندیداد مصطلح و مشهور میباشد ، عنوان یک نسک یا کتاب از پنج کتاب موجود اوستا است . در زمان ساسانیان ، اوستای فراهم شده و بزرگ را به بیستویک نسک یا کتاب ، تقسیم کردند . کتاب نوزدهم همین وندیداد بود که بهطور نسبی ، تنها جزئی است از آن بیستویک نسک که بهموجب اهمیت و تقدس و کارآیی در معتقداتِ وِه دینِ مَزدَیَسنی ، تا بهامروز باقی مانده است .
وندیداد ؛ ترجمه ، واژهنامه ، یادداشتها ( هاشم رضی )
- ۰۰/۰۵/۳۰