اسطوره‌ی کیهان‌شناسی

اسطوره‌ی کیهان‌شناسیِ ریگ‌ودا میان دو فرضیه دور می‌زند که از هم جدا نیستند . یکی جهان را نتیجه‌ی تولید مکانیکی تلقی می‌کند و دیگری آن‌را به‌صورت نتیجه‌ی خلقت یا پیدایش طبیعی می‌پندارد .
شاعران ریگ‌ودا هنگامی که از تشکیل جهان حرف می‌زنند غالباً استعاره‌ ساختن را با جزئیات گوناگونش به‌کار می‌برند که به عمل اندازه‌گیری و پیمایش خدایان اشاره می‌کند .
[...]
آسمان و زمین را در بسیاری موارد چنین تعریف کرده‌اند : "روی تیرها قرار و تکیه دارند" و در جایی هم درباره‌ی آسمان آمده که : طاق آسمان بی‌تیرهای عرضی است (۱۴۹ : ۱۰ ، ۵۶ : ۴ ، ۱۵ : ۲) و اینکه هرگز نمی‌افتد مایه‌ی شگفتی است (۴۵ : ۸ ، ۱۷ : ۶ ، ۲۹ : ۵) چهارچوب در را 'آتا' (Ata) می‌خواندند و در چنین قاب آسمانی 'ایندرا' ، هوا (جَو) را تعبیه کرد (۵۶ : ۱)
درهای خانه‌های کیهانی همه رو به مشرق باز می‌شوند و از آن‌ها نور بامدادی وارد می‌شود (۴۵ : ۵ ، ۵۱ : ۴ ، ۱۱۳ : ۱)
[...]
خدایان در کار ساختمانِ جهان به‌طور کلی با هم یا به‌نحو انفرادی عمل می‌کنند ؛ مگر آنکه لازم باشد تخصص ، مهارت و دانش حرفه‌ای خدای ویژه‌ای درنظر گرفته شود . در اینگونه موارد نام خدای 'توشتری' (نجار خدایان) و 'ریبهو'های کاردان و ماهر به‌میان آمده است . توشتری سازنده‌ی افزار الهی است ، به‌ویژه سازنده‌ی صاعقه برای ایندرا (۴۸ : ۱۰) و معلم ریبهوها و همچنین سازنده‌ی قالب آدمیان و حیوانات است و خدای طول‌عمر و نیروی تولید و پرورش دهنده‌ی نطفه و جنین در رحِم زنان است . افسانه‌های بعدی حکایت دارد که او صورت کلیه‌ی موجودات و حتی صورت آسمان و زمین و همه‌ی اشیاء را بسته است .
[...]
در قطعات مختلف ریگ‌ودا در تصور پیدایش کائنات ، خورشید به‌‌عنوان عامل مهم آفرینش به‌شمار می‌رود . او را روحِ (Ātma) هر متحرک و هر ثابت پنداشته‌اند (۱۱۵ : ۱) اظهاراتی از این‌قبیل که اگرچه او یکی است ولی به‌نام‌های مختلف خوانده می‌شود ، نشان می‌دهد که گوهرش را به‌طور آزمایش با عالی‌ترین خدا یکی می‌شمردند . در یک قطعه از ریگ‌ودا خورشید به‌عنوان نیروی عظیم جهان ، به‌نام 'جرثومه‌ی زرین' توصیف شده است .
گزیده‌ی سرودهای ریگ‌ودا ( محقق و مترجم : محمدرضا جلالی نائینی )