شاهپور دوم (۳۱۰-۳۷۹ م)

شاهپور دوم ، پسر هرمزدِ دوم از زن دوم او بود . چون هرمزد برادر بزرگ شاهپور در روم تربیت یافته بود بزرگان ایران او را از سلطنت محروم کردند و جنینی را که در شکم ملکه بود به‌پادشاهی برگزیدند ؛ تاج را در خوابگاه شهبانو آویختند و حتی پیش از آنکه متولد شود مراسم تاجگذاری ، پس از اعلام موبد موبدان که حدس زده بود جنین پسر است باشکوهِ تمام به‌عمل آمد . چون متولد شد او را شاهپوهر (شاپور) نام نهادند ، پادشاهی طولانی او تقریباً در مدت هفتاد سال می‌تواند حقاً او را در ردیف دو پادشاه نخست ساسانی قرار دهد .
[...]
بنابر روایات او مشغول دفاع از سرحدات عرب‌نشین نیز بوده است . تصرف بحرین (الاحساء) در ساحل غربی خلیج‌فارس در زمان او اتفاق افتاد . شاهپور در شانزده سالگی که زمام قدرت را به‌دست گرفت ، تجاوزات اعراب را از خلیج‌فارس که حتی گاهی تیسفون را نیز به‌خطر می‌افکندند ، دفع کرد . ظاهراً در جنگ‌های سختی که با اعراب کرد شانه‌های آنان را سوراخ می‌کرد ، از این‌رو به‌وی 'ذوالاکتاف' گفتند . بعضی بر این عقیده‌اند که کلمه‌ی ذوالاکتاف اشاره بر واقعه‌ی جنگ با اعراب نیست .
نولد تصور کرده است که کلمه‌ی ذوالاکتاف (صاحب شانه‌ها) در حقیقت لقبی است به‌معنی چهارشانه و مجازاً به‌معنی کسی است که بارهای گران کشور را تحمل می‌کند . معذالک حمزه‌ی اصفهانی و برخی دیگر لفظ پارسی این لغت را 'هوبه سومبا' نوشته‌اند که به‌معنی سوراخ کننده‌ی شانه‌ها است . باری شاپور کشتی‌هایی به خلیج‌فارس انداخته ، اعراب بحرین را منکوب و مخذول کرد .
[...]
رسمی شدن آیین مسیح در روم به‌دست قسطنطین سبب گردید که شاهپور نسبت به کلیسای شرق بدبین شود و با مسیحیان دشمنی ورزد ، چون مسیحیان از نظر هم‌کیشی طرفدار امپراطور روم بودند شاهپور آنان را خائن نسبت به ایران می‌دانست . نخستین حکمی که برعلیه مسیحیان صادر شد این بود که آنان برای کمک به هزینه‌ی جنگ باید در عوض معافیت از رفتن به جنگ ، دوبرابر مالیات بپردازند . از این تاریخ مسیحیان در ایران مورد شکنجه‌ی دولت و علمای دین زرتشتی قرار گرفتند .
[...]
راجع‌به آزار مسیحیان باید گفت که شاهپور احساسات خصومت‌آمیزِ مخصوص نسبت به مسیحیان نداشته ، چون عیسویان عداوت نهانی با ایران داشتند ، وجود ایشان خطری دائمی برای این کشور محسوب می‌شد ؛ خاصه پس از آنکه قیصران روم صلیب برداشته و آن‌را علامت خود ساختند . شاهپور بر عظمت و قدرت خود می‌نازید و بسیار غضبناک و درشت‌خو بود ، معذالک از روایات آمیانوس برمی‌آید که او دارای صفات جوانمردانه بوده است .
[...]
شاهپور در زمره‌ی بانیان بزرگ ، شهرهای نامی از خود به‌یادگار گذارده است . وی پس از آنکه شهر باستانی شوش را ویران کرد و به‌علت شورش ، مردمِ آن را به‌قتل رسانید ، مجدداً آن‌را به‌اسم ایران‌خوره‌شاهپور ، بنا نهاد .
ایران در عهد باستان ( جواد مشکور )