اردشیرِ بابکان

اردشیر (ارتخشتر) در ۲۲۶ میلادی تاجگذاری کرد و عنوان شاهنشاه ایران را اختیار نمود .
[...]
بر طبق عقیده‌ی زاره احتمال می‌رود که اردشیر در معبد آناهیتای پارس تاجگذاری کرده باشد ، یعنی همان‌جایی که جد او ساسان ، موبدِ بزرگ آن بود و در همانجا که چهارصدسال بعد یزدگرد آخرین پادشاه ساسانی تاج بر سر نهاد . اما از آنجا که استخر از نظر کوچکی شایستگی اقامت شاهنشاه جدید را نداشت ، اردشیر مانند اشکانیان شهر تیسفون را در کنار دجله پایتخت قرار داد .
[...]
اردشیر چون خود موبدزاده بود حمایت از دین زرتشت را از وظایف اولیه‌ی خود می‌دانست ، ازاین‌رو آیین زرتشت را در ایران مذهب رسمی کرد ، و در این راه بنابه‌ روایات ، تنسر نامی را که موبد موبدان بود و او را ابرسام نیز گفته‌اند ، یاری می‌کرد ؛ سپس به تنسر دستور داد که اوستای پراکنده را گردآوری کند . ساختن شهرهای زیادی را به او نسبت می‌دهند که ازجمله‌ی آنها شهر سلوکیه است ، که اردشیر آن‌را از نو بنا نهاده و 'وه‌اردشیر' خواند .
[...]
اردشیر شاهنشاهی باتدبیر ، دلیر و آبادگر بود ، از کلمات او است که گوید : "مُلک حاصل نگردد مگر به لشگر و لشگر فراهم نگردد مگر به زر و زر به‌دست نیاید مگر به کشاورزی ، آبادی و زراعت ، و آبادانی بدون عدل و داد صورت نبندد ."
اردشیر اندک‌زمانی پیش از مرگش شاهپور را جانشین خود ساخت و به‌دست خود تاج شاهی بر سر او گذاشت .
از اندرزهایی که فردوسی در شاهنامه به‌وی نسبت می‌دهد این است :

چو بر دین کند شهریار آفرین // برادر شود پادشاهی و دین

سر تخت شاهان به‌پیچد سه‌کار // نخستین ز بیدادگر شهریار

دو آنکه بیمایه را بر کشد // ز مرد هنرمند برتر کشد

سه‌دیگر که با گنج خویشی کند // به‌دینار کوشد که بیشی کند

کجا گنج دهقان بود گنج اوست // وگر چند بر کوشش و رنج اوست

نگهبان بود شاه گنج ورا // به‌بار آورد شاه رنج ورا

نگهدار تن باش و آن خرد // چو خواهی که روزت به‌بد نگذرد

ایران در عهد باستان ( جواد مشکور )