دیاکو

دیوکس به‌یونانی Diokes بنیان‌گذار پادشاهی ماد (۷۰۸-۶۵۵ ق.م) ؛ هرودوت نوشته که دولت ماد را دیوکس‌نام‌فرااورتس [؟♧] بنیان گذارد ، ظاهراً دیوکس تلفظ یونانی دیاکو است . وی درآغاز مردی دهقان بود و چون رفتار و کرداری نیک داشت ، مردم در کارها و اختلافات خود به‌وی رجوع می‌کردند ، و او را در بین خویش به‌داوری برمی‌گزیدند ، و وی از رویِ داد و نیکی درمیان آنان قضاوت می‌کرد . پس از چندی به‌عذر آنکه نمی‌تواند به کارهای خود برسد از دادرسی در میان همشهری‌های خود کناره گرفت و درنتیجه دزدی و ستم و ناامنی فراوان شد ، ناچار مردم گرد آمدند و او را به‌پادشاهی خود برگزیدند . وی نخستین کاری که کرد نگهبانانی برای خویش اختیار نمود و همدان را پایتخت خود ساخت .
نام همدان در کتیبه‌های آسوری آمدانه Amadâna و در کتیبه‌های هخامنشی Hagmatana و در تاریخ هرودوت و مأخذ یونانی آگباتان و اکباتان آمده است . و آن در کوهپایه‌ی الوند واقع است . مکان آن برای پایتخت شدن کمال مناسبت را داشته ، زیرا مشرف بر راهی بود که به‌ بابل و آشور می‌رفته است . معنی شهر همدان را محل اجماع نوشته‌اند ولی به عقیده‌ی نگارنده چون در کتیبه‌های آسوری نام آن شهر آمدانه آمده ، این اسم بایستی مشتق از کلمه‌ی ماد باشد ، زیرا چنانکه در پیش گذشت آسوریان قوم ماد را آمادای ذکر کرده‌اند و این تصریح دلالت دارد که نام آن قوم را در آن زمان آمادا می‌گفتند و چون پسوند 'آن' در زبان فارسی و زبان‌های ایرانی علامت ادات‌مکان است و در آخر اغلب شهرهای ایران وجود دارد ، از این‌رو آمادانا به معنی محل مادها و جایی است که مادها در آن زندگی می‌کردند . کلمه‌ی ماد در زمان ساسانیان مبدل به مای شد ، در قرون اسلامی آن‌را ماه می‌گفتند ، مانند : ماه‌نهاوند ، ماه‌کوفه و ماه‌بصره . در ایران غربی امکنه‌هایی وجود دارد که نامشان با مار ترکیب شده ، مانند : مارآباد . بعضی گویند که مار همان ماد است . ویکتور لانگلوا Victor Langloi که نوشته‌های مورخان ارمنی را گرد‌آورده ، گوید : مادی را به ارمنی مار گویند . و اعقاب آژی‌دهاک آخرین پادشاه ماد را به ارمنی ویشتابازونک Vishtabasunac یعنی اژدهازادگان می‌گفتند ، و به زبان پهلوی به همدان اهمدان می‌گفتند .
ایران در عهد باستان ( جواد مشکور )

♧فرااورتس اسم پسر دیاکو و جانشین او ، از پادشاهان ماد بود ، اینکه چرا اسمش بعد از اسم دیاکو در متن آمده برای من جای سؤال داشت !