قبیله‌گراییِ تاریخی

ما گاهی غصه می‌خوریم یا اظهار تعجب می‌کنیم که چطور هزار سال پیش عالِمی مثل زکریای رازی الکل طبی را کشف کرد و نام آن‌را ، که خود الکُحل بود ، به اروپا و غرب عالم هدیه داد ، ولی امروز ما در آزمایشگاه‌هایمان باید از الکل طبی ساخت اروپا استفاده کنیم .
علت خیلی ساده است : اقلاً در تاریخ ما ده‌بار هست از اینگونه مسائل ، که مراکز فرهنگی با قطع ارتباط با حوزه‌ی قبلی ، ناچار شده‌اند دوباره از صفر شروع کنند .
تداوم فرهنگ ما هیچوقت از صد یا دویست سال تجاوز نکرده ، تا چهارتا مؤسسه‌ی علمی یا فرهنگی به‌راه می‌افتاد اوضاع سیاست دگرگون می‌شد ؛ یک آدم قلدر خشمگین از کوهستان می‌آمد و با اهل و عشیره‌ی خود بساطِ هرچه بود را به‌هم می‌ریخت . مدت‌ها طول می‌کشید تا بتوانند این آدم و جانشینان او را به‌راه بیاورند ، کار ساده‌ای نبود ! اول می‌بایست به او از خانواده‌ی نجباء زن بدهند ، این کار یک اثر مستقیم داشت : می‌فهمید که مجامعی هست ، مهمانی‌هایی هست ، باید بعضی تابلوهای نقاشی را دید ، باید بعضی آهنگ‌های خوش را شنید ، باید با غیر و همسایه خوش و بش کرد و به خارج سفرها نمود ، باید تئاتر دید ، باید روزنامه خواند و امثال اینها ! آنوقت کم‌کم حکومت به‌روال عادی می‌افتاد ؛ درحالیکه که اوایل کار قفسه‌ی کتابخانه‌ها آخور اسبان شده بود ، دوباره کتابخانه‌ها دائر می‌شد ، دانشگاهی به‌راه می‌افتاد ، قانون‌هایی تکلیف مردم را تعیین می‌کرد ، مقرری و مستمری برای اهل علم و فرهنگ و هنر تعیین می‌شد . اما تا این مسائل به‌راه می‌افتاد ، به‌موازات آن دستگاه حکومتی به‌فساد و دیکتاتوری و قلدری و تورم ثروت بی‌پایانِ برده‌داری و برده‌گیری و جنگ‌ها دچار شده بود ، و تعین و تجمل ارکان آن‌را خورده بود ، دوباره زمینه برای هجوم یک ملا‌موشکی° دیگر از یک کوهستان دیکر با یک ایل دیگر فراهم آمده بود و هَلُّمُ جَرّا ، صدسال گذشته بود و بازی از نو ! باز کتابخانه‌ها می‌سوخت ، طلبه‌ها کشته می‌شدند ، اهل علم فرار می‌کردند و باز وحشت و خشیت همه‌جا را فرا می‌گرفت . این روال عادی دوهزار و پانصدساله‌ی حکومت‌های ماست ، این روش آنقدر منظم و حساب‌شده بود که من آن‌را طی یک فرمول ریاضی درآورده و یک‌جا منحنی آن‌را هم رسم کرده‌ام !°°
[...]

تو در خواب گران افتاده‌ای ، غافل ، نمی‌دانی // که شب‌خیزانِ راه معرفت ، بستند محمل‌ها

شعر از مصحفی همدانی است .
نون جو و دوغ‌گَو ( باستانی پاریزی )

°ملاموشکی لقبی است که به یکی از مبارزان افغان داده‌اند که ظاهراً در خورجین خودش موشک حمل و در مبارزات مسلحانه نقش ایفا می‌کرده (؟)
°°سیاست و اقتصاد عصر صفوی ص۴۷۹