شوروی

سرانجام فساد خودش خویشتن را به‌نابودی می‌کشاند ، آن هم فسادی که نه‌تنها غیراخلاقی و ناعادلانه بلکه استثمارگر و بهره‌کش می‌باشد ، تا حدی که سهمی بسیار بیش از استحقاق از منابعِ جامعه به نخبگان می‌رسد و توان خرید از توده‌ی مردم گرفته شده و رشد اقتصادی به افسانه شباهت پیدا می‌کند . این به آن می‌ماند که گاوی را آنقدر بدوشند که پستانش خشک شود ، اگر چنین شد می‌بایست شایستگان و هوشمندان از خواب خوش غفلت بیدار شوند ، به‌ویژه آنکه باید در رقابتی بین‌المللی نیز خود را نشان دهند ، اینجا است که به اندیشه‌ی انجام اصلاحات می‌افتند .
جالب آنکه سخنان ستیزه‌جویانه‌ی مارکس درباره‌ی سرمایه‌داری ، ورشکست شدن کارگران و محروم کردن آنان از سهم مازادِ سرانه‌شان ، در نظام کمونیستی بیش از هر جای دیگر خودنمایی کرد . این سناریوی آزمندی و فساد شخصی سران عالی‌رتبه‌ی اداری ، به‌طور مطلق بیش از کاستی‌های ایدوئولوژیک (که استثمار را آسان می‌کرد) مایه‌ی تباهی نظام کمونیستی و اتحاد جماهیر شوروی در زمان برژنف و گورباچف شد .
انقلاب سوم ( هارولد پرکینز )