شورشِ مصر و مرگ داریوش

در سال ۴۸۷ ق.م مصر بر ایران بشورید . این یکی از نخستین نتایج جنگ ماراتن بود . ظاهراً علت این طغیان خراج‌های گزافی بود که از طرف ایران به آن کشور تحمیل شده بود . در سال مزبور شخصی موسوم به خبیش بر ضدّ داریوش قیام کرد ، و خود را پسامتیک چهارم خواند . تحریکات یونانیان نیز در ایجاد این شورش مؤثر شد . داریوش برآن شد که شورشِ مصر را فرونشاند ، و یونانیان را نیز به‌سزای خود برساند . ولی از بخت بلندِ یونانیان ، داریوش در سال ۴۸۶ ق.م یعنی در سی‌وششمین سال پادشاهی خود درگذشت . به‌قولِ سر پرسی سایکس واقعاً این شاهنشاه اگر پنج سالِ دیگر زنده می‌ماند کارِ یونان زار بود .
[...]
داریوش ، شاهنشاهی خردمند و قوی‌الاراده بود ، هرچند در برخی موارد سخت می‌گرفت ولی رفتارش با مردمِ مغلوب ملایم و معتدل بود . اگر او پس از کمبوجیه به‌تخت ننشسته بود ، شاید دوره‌ی هخامنشی هم مانند دوره‌های مادها زود سپری می‌شد . این شاه درواقع دولت بزرگ ایران را از نو بنیاد گذارد ، و به آن تشکیلاتی داد که شاهان دوره‌های بعد ، حتی اسکندر و سلوکی‌ها ، ساسانیان و اعراب هم این تشکیلات اساسی را با تغییرات جزئی تقلید کردند . اساسی را که او پی افکند ، به‌قدری محکم و استوار بود که باوجود بی‌لیاقتی اکثر شاهان هخامنشی ، پس از او تقریباً دویست‌سال برپا ماند . در زمان او کشور ایران به اعلی‌درجه‌ی وسعت خود رسید ، که تا آن‌زمان و تاکنون نیز نظیر آن دیده نشده است . والحق مستحق لقب بزرگ است . اغلب مورخان قدیم و جدید او را ستوده و بزرگ شمرده‌اند ، بعضی دو ایراد به داریوش گرفته اند : یکی سفر جنگی او به سکائیه ، که می‌گویند عدم بهره‌مندیش از اُبهت او کاست و دیگر اینکه یونانیان را نمی‌شناخت و اهمیت به این مردم نمی‌داده است .
ایران در عهد باستان ( جواد مشکور )