سمرقند
سه شنبه, ۲۶ فروردين ۱۳۹۹، ۱۱:۳۰ ق.ظ
در روایت‌ها ، بنیان‌گذاری شهر سمرقند را به افراسیاب ، قهرمان نیمه افسانه‌ای شاه‌نامه‌ی فردوسی نسبت می‌دهند ؛ ولی در این اواخر شوروی‌ها [روس‌ها (؟)] سال ۵۳۰ قبل از میلاد را زمان تولد این شهر دانستند و به تبع آن مراسم دوهزار و پانصدمین سال زایش آن ، در سال ۱۹۷۰ برگزار شد . اینکه سپاهیانِ فرمانروایان هخامنشی در ایران به‌واقع به ماراکاندا (نام نخست سمرقند) رسیدند یا نه ، معلوم نیست ؛ اما اسکندر کبیر در سال ۳۲۸ قبل از میلاد "در جریان لشکرکشی دیوانه‌وار خود آنجا توقف کرد ." و از آن‌موقع به بعد است که سمرقند از افسانه به‌در می‌آید و به تاریخ می‌پیوندد . سمرقند زمانی ساموکین ، باختری‌ترین استان امپراطوری آسمانی بود ؛ ولی نزدیک به پایان سده‌ی هفتم میلادی ، سپاهیان مقاومت‌شکن اسلام به ماوراءالنهر تاختند و اندکی بعد آنجا را تصرف کردند و مذهبی مستقر ساختند که تا سده‌ی حاضر ادامه‌ی حیات داد و گاه رونق بیشتری هم گرفت . هارون‌الرشید ، خلیفه‌ی اسرارآمیز بغداد که درباره‌اش اغراق فراوان کرده‌اند و شهرت خود را بیشتر مدیون عجایب افسانه‌ای‌اش در [داستان‌های] هزار و یک شب است تا اقدامات واقعی ، در سال ۸۰۹ میلادی (۱۹۳ هجری) در سر راه خود برای فرونشاندن شورشی در سمرقند ، در نزدیکی مشهد درگذشت .
در دوران فرمان‌روایی سامانیانِ ایران در سده‌ی دهم ، سمرقند و بخارا مراکز بزرگ فرهنگی شدند . سپس تُرک‌های سلجوقی جای آنان را گرفتند ؛ امپراطوری اینان در زمان ملک‌شاه (۱۰۹۲-۱۰۵۵ میلادی / ۴۸۵-۴۴۷ هجری) چنان دامنه گسترده بود که "هر روز در شهرهای اورشلیم ، مکه ، مدینه ، بغداد ، اصفهان ، ری ، بخارا ، سمرقند ، اورگنج و کاشغر" (به نقل از ملکلم) به نام این پادشاه خطبه می‌خواندند .
بعد در سال ۱۲۲۱ (۶۱۸ هجری) نوبت به یورش مغولان رسید که به تصرف و غارت و در پایان ویرانی سمرقند انجامید . ولی در دهه‌های پایانی سده‌ی چهاردهم (هشتم هجری) ، در زمان تیمور لنگ ، شهر سمرقند در یکی دو کیلومتری جنوب باختریِ محل سابق ، دوباره سر از خاک به‌در آورد و دوره‌ی حیات تیمور به صورت زیباترین و آبادترین شهر آسیای میانه درآمد و پایتخت امپراطوری او شد که یک‌سوم دنیای شناخته شده‌ی آن روزگار را زیر پوشش داشت . در سال ۱۵۱۲ (۹۱۸ هجری) جانشینان تیمور از تُرک‌های اُزبک شکست خوردند و بابر ، نواده‌ی نوه‌ی تیمور ، مجبور شد این دیار را ترک کند و سرنوشت خود را در افغانستان و سرانجام در هند بجوید ، و در هند بود که او نخستین فرمانروای سلسله‌ی امپراطوران مغول شد .
در نیمه‌ی سده‌ی هجدهم (۱۲ هجری) پس از دویست سال تلخی و شیرینیِ سرنوشت ، سمرقند تقریباً خالی از سکنه شده بود . سپس مدتی دوباره زیر فرمان چین رفت و بالأخره وابسته‌ی بخارا شد . در سال ۱۸۶۸ (۱۲۸۵ هجری) به دست روس‌ها افتاد که بیست سال بعد از کرانه‌های خزر به آنجا راه‌آهن کشیدند . پس از انقلاب بلشویکی ، سمرقند پایتخت جمهوری سوسیالیستی اُزبک (اُزبکستان) شد و اینک شهرِ مدرن و شکوفایی است .
این بود تاریخچه‌ی کوتاه شهری که 'آیینه‌ی جهان' ، 'باغ ارواح' و 'بهشت چهارم'اش می‌گفتند و تیمور لنگ 'چشم و ستاره‌ی' امپراطوری خود می‌خواندش ؛ شهری که سرانجام پذیرای دیدگان مشتاق جهانگردانی شده است که هرسال بیش از سال قبل پای در 'جاده‌ی زرّین سمرقند' می‌نهند .
جاده‌ی زرّین سمرقند ( ویلفر بلانت )
در دوران فرمان‌روایی سامانیانِ ایران در سده‌ی دهم ، سمرقند و بخارا مراکز بزرگ فرهنگی شدند . سپس تُرک‌های سلجوقی جای آنان را گرفتند ؛ امپراطوری اینان در زمان ملک‌شاه (۱۰۹۲-۱۰۵۵ میلادی / ۴۸۵-۴۴۷ هجری) چنان دامنه گسترده بود که "هر روز در شهرهای اورشلیم ، مکه ، مدینه ، بغداد ، اصفهان ، ری ، بخارا ، سمرقند ، اورگنج و کاشغر" (به نقل از ملکلم) به نام این پادشاه خطبه می‌خواندند .
بعد در سال ۱۲۲۱ (۶۱۸ هجری) نوبت به یورش مغولان رسید که به تصرف و غارت و در پایان ویرانی سمرقند انجامید . ولی در دهه‌های پایانی سده‌ی چهاردهم (هشتم هجری) ، در زمان تیمور لنگ ، شهر سمرقند در یکی دو کیلومتری جنوب باختریِ محل سابق ، دوباره سر از خاک به‌در آورد و دوره‌ی حیات تیمور به صورت زیباترین و آبادترین شهر آسیای میانه درآمد و پایتخت امپراطوری او شد که یک‌سوم دنیای شناخته شده‌ی آن روزگار را زیر پوشش داشت . در سال ۱۵۱۲ (۹۱۸ هجری) جانشینان تیمور از تُرک‌های اُزبک شکست خوردند و بابر ، نواده‌ی نوه‌ی تیمور ، مجبور شد این دیار را ترک کند و سرنوشت خود را در افغانستان و سرانجام در هند بجوید ، و در هند بود که او نخستین فرمانروای سلسله‌ی امپراطوران مغول شد .
در نیمه‌ی سده‌ی هجدهم (۱۲ هجری) پس از دویست سال تلخی و شیرینیِ سرنوشت ، سمرقند تقریباً خالی از سکنه شده بود . سپس مدتی دوباره زیر فرمان چین رفت و بالأخره وابسته‌ی بخارا شد . در سال ۱۸۶۸ (۱۲۸۵ هجری) به دست روس‌ها افتاد که بیست سال بعد از کرانه‌های خزر به آنجا راه‌آهن کشیدند . پس از انقلاب بلشویکی ، سمرقند پایتخت جمهوری سوسیالیستی اُزبک (اُزبکستان) شد و اینک شهرِ مدرن و شکوفایی است .
این بود تاریخچه‌ی کوتاه شهری که 'آیینه‌ی جهان' ، 'باغ ارواح' و 'بهشت چهارم'اش می‌گفتند و تیمور لنگ 'چشم و ستاره‌ی' امپراطوری خود می‌خواندش ؛ شهری که سرانجام پذیرای دیدگان مشتاق جهانگردانی شده است که هرسال بیش از سال قبل پای در 'جاده‌ی زرّین سمرقند' می‌نهند .
جاده‌ی زرّین سمرقند ( ویلفر بلانت )
