عهد اردشیر
شنبه, ۷ مهر ۱۳۹۷، ۰۹:۲۸ ق.ظ
'عهد اردشیر' چنانکه در پیش اشاره شد ، متنی است یکپارچه و بصورت کتابی مدوّن که اردشیر حاصل آزموده ها و آموخته های خود را بصورت اندرز در اختیار جانشینان خود نهاده است . این متن مشتمل است بر : "بیان اختلافی که در منش شهریاران و توده ی مردم است و میل سرکشی و غروری که در شاهان است و ناپایداری حال شهریار و کشور و عدم اعتماد به روزگار . اندیشه ی خواری در روز سربلندی . همگونی آزمایش های گذشتگان و آیندگان . سرسختی و رامی توسن شهریاری و غفلت شهریاران که کار را به کوشش پیشینیان هموار بینند و کشور را به غفلت تباه کنند . گرفتاری شهریاران با همسران ، فرزندان ، پیرامونیان ، وزیران ، یاران ، اندرزگویان ، چاپلوسان ، دلخکان ، آرایشگران . برادری و همزادی شهریاری و دین و شالوده بودن آیین و پاسداری شهریار از آن . هشدار به شهریار که توده ی مردم در آموختن آیین از ایشان پیشی نگیرند . زیانهای بیکاری توده . لزوم مواظبت از شهریاری . چیرگی شاهان بر تن مردم است . نه دلهاشان . روابط شهریار با موبدان و هیربدان . شنیدن سخن توده و بسنده نکردن به سخنان ویژگان ."
نیز بیان دو آسیب کشور : "چیرگی بیگانه و تباهی خوی و منش مردم" و بیان دو راه کشورداری که در فرجام یکی است : "کیفر دادن و نواختن و اینکه نخست با خوی ناپسند درون باید جنگید و سپس با دشمن بیگانه در برون . زیان سستی در گماردن مردم به کارهای شناخته و پیامدها و گزندهایی که از بیکاری برمی خیزد . نگاهداشت طبقات چهاگانه ی مردم و پیشگیری از زیر و رو شدن آنها . شهریار اگر از راست آوردن توده درماند همان بِه که جامه ی شهریاری از تن بدر آرد ، سرگرمی ها چون خوی شوند دیگر نه سرگرمی که کارهایی بایسته و دشخوارند . شهریار باید که بر خود چشمان گمارد تا از کاستیهای خویش آگاه ماند . در شیوه ی تعیین جانشین شهریار ، که نام جانشین را با چهار نامه نویسند و مُهر کنند و به چهار مرد برگزیده ی کشور بسپرند تا پس از مرگ ، نامه ها گشوده شود و سخن در سودهایی که در این روش برای جانشین هست . چه پیش از آن در میان توده می زِیَد و چون شهریار شود ، از حال مردم خود آگاه باشد . زینهار از خویهای زشت و ناپسند همچون زُفتی (بخل) ، دروغ ، خشم ، بازی و کارهای بیهوده ، بی کارگی ، رشک بردن . نظم در کارها و بهر کردن ساعات روز و شب .
همانندی با مردم در خوردن و پوشیدن . شهریار باید که مهر و شکوه را با هم پی کند . راست آوردن رفتار نزدیکان شهریار ، راست آمدن نزدیکانِ نزدیکان را نیز در پی دارد و سرانجام همه ی مردم کشور را در بر می گیرد . کاستیهای خویش را کوچک نشمارد و راز با کودکان و پیشگران نگوید که آنان گرچه به ظاهر کوچک هستند ، لیک در فاش کردن راز کوچک نیستند . پیروی از گمان نیک و رفتار با بدان دیروز و نیکان امروز . به هنگام خشم است که اهریمن بر شما امید می بندد . خِرَد را بر خواهش یار باشید . رفتار با کَژخویان . مردم و برگزیدن درگاه وزیران به جای دربار شهریار . اظهار بی نیازی بسیاری کسان با آنکه به دل آز دارند . فروتنان آشکار و خودپسندان نهان . اندرزگویان آزمند . در حدّ و مرز شکیبایی ، بخشندگی ، زبان آوری و جز آن . برنامه ی کار و بیکاری و خور و خواب و دانش اندوزی و خوشگذرانی . نگاهداشت آزرم پیشینیان . درباره ی مدعیان شهریاری ."
سرانجام گوید : " اگر به نابودی که در سر هر هزار سال فرود می آید باور نمی داشتم گمان دارم که برای شما چیزی نهاده ام که اگر بدان چنگ زنید تا جهان بپاید شما نیز جاودان مانید . لیک چون آن روز فرا رسد در پی خواهش های خویش روید و از پایه های خویش جابجا شوید (بر هم خوردن نظام طبقاتی) و از نیکان سر پیچیده و آنچه ما نگاه داشته ایم شما از دست بدهید . درود بر مردمی که پس از من زیند و اندرز من به آنان رسد ..."
باری ، عهد اردشیر سرشار از نکته ها و اطلاعاتی است که در مطالعه ی گوشه هایی از شرایط اجتماعی روزگار پیش از اسلام ، پژوهندگان را به راستی بکار می آید .
مجموعه مقالات اولین گردهمایی زبان ، کتیبه و متون کهن ( جمعی از متخصصین و پژوهشگران )
نیز بیان دو آسیب کشور : "چیرگی بیگانه و تباهی خوی و منش مردم" و بیان دو راه کشورداری که در فرجام یکی است : "کیفر دادن و نواختن و اینکه نخست با خوی ناپسند درون باید جنگید و سپس با دشمن بیگانه در برون . زیان سستی در گماردن مردم به کارهای شناخته و پیامدها و گزندهایی که از بیکاری برمی خیزد . نگاهداشت طبقات چهاگانه ی مردم و پیشگیری از زیر و رو شدن آنها . شهریار اگر از راست آوردن توده درماند همان بِه که جامه ی شهریاری از تن بدر آرد ، سرگرمی ها چون خوی شوند دیگر نه سرگرمی که کارهایی بایسته و دشخوارند . شهریار باید که بر خود چشمان گمارد تا از کاستیهای خویش آگاه ماند . در شیوه ی تعیین جانشین شهریار ، که نام جانشین را با چهار نامه نویسند و مُهر کنند و به چهار مرد برگزیده ی کشور بسپرند تا پس از مرگ ، نامه ها گشوده شود و سخن در سودهایی که در این روش برای جانشین هست . چه پیش از آن در میان توده می زِیَد و چون شهریار شود ، از حال مردم خود آگاه باشد . زینهار از خویهای زشت و ناپسند همچون زُفتی (بخل) ، دروغ ، خشم ، بازی و کارهای بیهوده ، بی کارگی ، رشک بردن . نظم در کارها و بهر کردن ساعات روز و شب .
همانندی با مردم در خوردن و پوشیدن . شهریار باید که مهر و شکوه را با هم پی کند . راست آوردن رفتار نزدیکان شهریار ، راست آمدن نزدیکانِ نزدیکان را نیز در پی دارد و سرانجام همه ی مردم کشور را در بر می گیرد . کاستیهای خویش را کوچک نشمارد و راز با کودکان و پیشگران نگوید که آنان گرچه به ظاهر کوچک هستند ، لیک در فاش کردن راز کوچک نیستند . پیروی از گمان نیک و رفتار با بدان دیروز و نیکان امروز . به هنگام خشم است که اهریمن بر شما امید می بندد . خِرَد را بر خواهش یار باشید . رفتار با کَژخویان . مردم و برگزیدن درگاه وزیران به جای دربار شهریار . اظهار بی نیازی بسیاری کسان با آنکه به دل آز دارند . فروتنان آشکار و خودپسندان نهان . اندرزگویان آزمند . در حدّ و مرز شکیبایی ، بخشندگی ، زبان آوری و جز آن . برنامه ی کار و بیکاری و خور و خواب و دانش اندوزی و خوشگذرانی . نگاهداشت آزرم پیشینیان . درباره ی مدعیان شهریاری ."
سرانجام گوید : " اگر به نابودی که در سر هر هزار سال فرود می آید باور نمی داشتم گمان دارم که برای شما چیزی نهاده ام که اگر بدان چنگ زنید تا جهان بپاید شما نیز جاودان مانید . لیک چون آن روز فرا رسد در پی خواهش های خویش روید و از پایه های خویش جابجا شوید (بر هم خوردن نظام طبقاتی) و از نیکان سر پیچیده و آنچه ما نگاه داشته ایم شما از دست بدهید . درود بر مردمی که پس از من زیند و اندرز من به آنان رسد ..."
باری ، عهد اردشیر سرشار از نکته ها و اطلاعاتی است که در مطالعه ی گوشه هایی از شرایط اجتماعی روزگار پیش از اسلام ، پژوهندگان را به راستی بکار می آید .
مجموعه مقالات اولین گردهمایی زبان ، کتیبه و متون کهن ( جمعی از متخصصین و پژوهشگران )
