از ذخایر گرانبهای نثر که خوشبختانه دست حادثه آن‌را ازمیان نبرده و پایمالِ غارت و سوختن نشده است ، دو کتاب است که در نیمه‌ی اول قرن سوم هجری از عربی به پارسی ترجمه شده است . و آن دو ذخیره‌ی گرانبهای ادبی همانا یکی ترجمه‌ی تفسیر و دیگر ترجمه‌ی تاریخ طبری است . تفسیر و تاریخ طبری متعلق به ابن‌جعفربن‌جریربن‌یزیدبن‌خالد‌الطبری‌الآملی است (۳۱۰-۲۲۴) که می‌توان آن دو را از عمده‌ترین و معتبرترین و بلکه قدیمی‌ترین کتب تفسیر و تاریخ اسلامی دانست . تاریخ طبری از ابتدای آفرینش جهان تا آغاز قرن سوم اسلام (۳۰۲) را به‌قید ضبط آورده است و مورخینی که بعد از وی آمده‌اند از قبیل احمد‌ابن‌محمدبن‌مسکویه‌ی‌رازی و ابن‌اثیرجزری و دیگران همه بر اثر وی قدم نهاده‌اند ، و با آنکه غالب مورخان از تاریخ طبری استفاده کرده‌اند ، مخصوصاً ابن‌اثیر در کامل‌التواریخ عیناً عبارات طبری را نقل کرده است ، مع‌ذلک به‌قدری تاریخ مزبور دارای نکات دقیق و مطالب مفید تاریخی می‌باشد که محال است مورخ با داشتن همه‌ی تواریخی که بعد از آن تألیف شده باز از کتاب طبری بی‌نیاز شود .
ازجمله سعادات ادبیات فارسی آن‌است که هر دو کتابِ تفسیر و تاریخ طبری در عهد ابوصالح‌منصوربن‌نوح‌سامانی به‌وسیله و توجه ابوعلی‌محمدبن‌عبدالله (یا عبیدالله) البلعمی وزیر خراسان از عربی به‌فارسی ترجمه شده و خوشبختی دیگر آنکه هر دو نسخه تا امروز مانند هزاران نسخه‌ی دیگر ازمیان نرفته و در دسترس عشاق زبان شیرین فارسی باقی مانده است .
آنچه ما درصدد گفتگو درباره‌ی آن هستیم ترجمه‌ی تاریخ طبری است ، و چنانکه معلوم است بلعمی این تاریخ را در نیمه‌ی قرن سوم هجری به‌فارسی برگردانیده .
این نسخه که قریب هزارسال از ترجمه‌ی آن می‌گذرد از قدیمی‌ترین نثر فارسی اسلامی به‌شمار می‌آید و اگرچه دراین مدت مانند تمام آثار ادبی دیگر از تصرفات نساخ و تفنن‌های نویسندگان و حاشیه‌نویسان بی‌رحم و بدکردار ایمن نمانده است ، باز از خلال عبارات پراکنده و دست‌خورده ، طرز تحریر شیرین‌تر از قند هزارسال پیش به‌خوبی دیده و فهمیده می‌شود ...
تاریخ بلعمی ؛ تکمله و ترجمه‌ی تاریخ طبری ( ابوعلی محمدبن محمدبن بلعمی )
